California đang đối mặt với những câu hỏi hóc búa về hệ thống ưu đãi thuế và khoản miễn giảm dành cho các doanh nghiệp, liệu đây có phải là chiến lược kinh doanh khôn ngoan hay chỉ là những khoản “đền đáp” đáng ngờ. Vấn đề này trở nên nổi cộm khi Thống Đốc Gavin Newsom và các nhà lãnh đạo lập pháp hồi tháng 6 năm ngoái đã quyết định cắt giảm một số chương trình y tế và phúc lợi để bù đắp khoản thâm hụt ngân sách hàng tỷ Mỹ kim.
Thế nhưng, cùng lúc đó, họ lại chấp thuận tăng gấp đôi khoản trợ cấp cho ngành công nghiệp điện ảnh và video ở Nam California, một ngành có ảnh hưởng chính trị mạnh mẽ. Theo đó, 750 triệu Mỹ kim được dành cho các khoản tín dụng thuế nhằm khuyến khích các nhà sản xuất thực hiện quay phim tại California thay vì các tiểu bang hay quốc gia khác.
Phát biểu khi ký ban hành Dự luật 1138 tại một studio ở Burbank, Thống Đốc Newsom nói: “Quý vị phải cạnh tranh, và bây giờ chúng ta đang cạnh tranh. Không phải là nơi kinh doanh rẻ nhất – đó chưa bao giờ là thương hiệu hay khẩu hiệu của California từ một thế kỷ trước. Chúng tôi muốn trở thành nơi tốt nhất.”
Tuy nhiên, khoản trợ cấp cho ngành điện ảnh chỉ là một trong nhiều cách mà chính quyền tiểu bang và địa phương California dùng để “chuyển tiền” vào các ngành kinh tế được ưu ái hoặc thậm chí các tập đoàn cụ thể. Hệ thống thuế của tiểu bang có hàng chục “khoản chi thuế” (tax expenditures), nhiều đến nỗi Sở Tài Chính tiểu bang phải công bố báo cáo hàng năm về những đối tượng nhận và chi phí của chúng.
Tổng cộng, các khoản chi thuế này làm giảm doanh thu của California hơn 100 tỷ Mỹ kim mỗi năm, tương đương khoảng 50% ngân sách quỹ chung của tiểu bang. Các nghiệp đoàn công chức và đồng minh đang đề xuất tiểu bang đóng một số kẽ hở thuế doanh nghiệp để giảm thâm hụt kinh niên.
Ở cấp địa phương, các thành phố và một số quận trong nhiều thập niên đã sử dụng cơ chế tái phát triển để khuyến khích đầu tư vào các khu dân cư được coi là “khu ổ chuột”, chuyển một phần thuế trong các khu vực này trở lại túi các nhà phát triển. Khi Jerry Brown trở lại chức Thống Đốc vào năm 2011, ông đã thuyết phục Quốc Hội chấm dứt cơ chế tái phát triển, qua đó chuyển thêm thuế tài sản cho các học khu và giảm nghĩa vụ tài chính của tiểu bang đối với các trường học.
Tuy nhiên, tái phát triển không phải là cách duy nhất mà các chính quyền địa phương sử dụng trợ cấp để khuyến khích đầu tư. Một cách khác là thu hút các doanh nghiệp bán hàng hóa và dịch vụ chịu thuế bằng cách hoàn trả một phần thuế bán hàng cho người bán. Một báo cáo mới từ Văn phòng Phân tích Ngân sách của Quốc Hội tiểu bang (Legislative Analyst’s Office), được Dan Walters của CalMatters dẫn tin, cho biết có hai cách để cơ cấu các khoản trợ cấp hoàn thuế này.
Một là thuyết phục chủ cửa hàng thực tế di chuyển từ cộng đồng khác. Cách khác là “khuyến khích các nhà bán lẻ chuyển địa điểm bán hàng được pháp luật quy định mà không thay đổi địa điểm hoạt động kinh tế thực tế.” Thường thì một phần trăm tổng số thuế bán hàng – có thể từ 7.25% đến 11.25% giá bán – sẽ quay trở lại cộng đồng nơi giao dịch diễn ra. Tuy nhiên, điểm bán hàng được chỉ định có thể bị thao túng để ưu tiên một thành phố đồng ý hoàn trả một phần thuế đó cho người bán. Trong thời đại doanh số bán hàng tại cửa hàng thực tế giảm và doanh số bán hàng trực tuyến tăng, việc chỉ định một điểm bán hàng có thể gây ra những hệ quả tài chính lớn.
Báo cáo của ông Seth Kerstein từ Văn phòng Phân tích Ngân sách ước tính rằng 140 triệu Mỹ kim tiền hoàn thuế đã chảy từ chính quyền địa phương đến người bán trong năm tài khóa 2023-24, với phần lớn nhất thuộc về các nhà bán hàng trực tuyến và các công ty cung cấp nhiên liệu cho hàng không và các tổ chức vận tải khác. Ông Kerstein có thể tính toán tổng số này vì một đạo luật năm 2024 mà Thống Đốc Newsom đã ký yêu cầu công bố các thỏa thuận hoàn thuế địa phương.
Vậy, các khoản hoàn thuế này có phải là những giao dịch kinh doanh cùng có lợi, những khoản hối lộ không minh bạch hay là sự tống tiền hợp pháp? Đó là một ranh giới rất mong manh.
