Vụ việc tại Texas gần đây, khi các nhà lập pháp Dân chủ rời bang để phản đối việc tái phân chia khu vực bầu cử quốc hội do Đảng Cộng hòa dẫn dắt, là một diễn biến mới nhất trong lịch sử lâu dài của việc gerrymandering (thao túng bản đồ bầu cử) trên toàn quốc.
Thuật ngữ “gerrymander” ra đời cách đây hơn 200 năm tại Mỹ để mô tả hành vi thao túng chính trị trong việc lập bản đồ các khu vực bầu cử. Theo AP, thuật ngữ này vẫn tồn tại vì chính trường Mỹ luôn cạnh tranh khốc liệt.
Thông thường, cơ quan lập pháp của tiểu bang chịu trách nhiệm vẽ lại bản đồ các khu vực bầu cử quốc hội sau mỗi 10 năm, dựa trên dữ liệu điều tra dân số mới nhất, nhằm cân bằng dân số giữa các khu vực. Tuy nhiên, ở một số tiểu bang, không có quy định nào cấm việc này được thực hiện thường xuyên hơn.
Để hạn chế gerrymandering, một số tiểu bang đã giao nhiệm vụ này cho các ủy ban đặc biệt gồm công dân hoặc các nhóm chính trị gia lưỡng đảng. Tuy nhiên, ở Texas, các nhà lập pháp Dân chủ đã tìm cách vượt qua các ủy ban này để chống lại việc tái phân chia khu vực bầu cử theo ý muốn của Đảng Cộng hòa.
Gerrymandering hoạt động như thế nào?
Nếu một đảng kiểm soát cả cơ quan lập pháp và chức vụ thống đốc, hoặc có đa số áp đảo tại cơ quan lập pháp đủ để phủ quyết sự phản đối của thống đốc, họ có thể vẽ bản đồ khu vực bầu cử theo hướng có lợi cho mình. Một phương pháp phổ biến là “đóng gói” cử tri của đảng đối lập vào một vài khu vực, qua đó đảng cầm quyền có thể giành chiến thắng ở nhiều khu vực lân cận hơn. Một phương pháp khác là “làm loãng” sức ảnh hưởng của cử tri đối lập bằng cách phân tán họ ra nhiều khu vực khác nhau.
Tại sao lại gọi là Gerrymandering?
Thuật ngữ này có nguồn gốc từ năm 1812, khi Thống đốc Massachusetts Elbridge Gerry ký ban hành một đạo luật vẽ lại bản đồ các khu vực bầu cử thượng viện tiểu bang nhằm mang lại lợi ích cho Đảng Dân chủ-Cộng hòa. Một khu vực có hình dạng kỳ lạ lúc đó được cho là giống con kỳ nhông (salamander), và một bức tranh biếm họa trên báo đã gọi nó là “The Gerry-mander”, ám chỉ sự thao túng của Gerry.
Gerrymandering có bất hợp pháp không?
Theo Hiến pháp Hoa Kỳ, hành vi này không bị coi là bất hợp pháp. Tòa án Tối cao từng ra phán quyết vào năm 2019 rằng tòa án liên bang không có thẩm quyền xem xét liệu gerrymandering vì mục đích đảng phái có đi quá giới hạn hay không. Tuy nhiên, các vụ kiện về gerrymandering vẫn có thể được đưa ra xét xử tại tòa án các tiểu bang dựa trên hiến pháp và luật pháp của họ.
Mặc dù khó có thể thách thức các khu vực bầu cử dựa trên lý do chính trị, Tòa án Tối cao đã chấp nhận các vụ kiện dựa trên lý do chủng tộc. Năm 2023, tòa án đã ra phán quyết rằng các khu vực bầu cử của Alabama có thể đã vi phạm Đạo luật Quyền Bầu cử bằng cách làm suy yếu sức mạnh bỏ phiếu của cư dân da đen. Các tiểu bang như Alabama và Louisiana sau đó đã phải vẽ lại bản đồ khu vực bầu cử của mình.
Theo phân tích của AP, Đảng Cộng hòa, với quyền kiểm soát việc tái phân chia khu vực bầu cử ở nhiều tiểu bang hơn, đã tận dụng dữ liệu điều tra dân số năm 2010 để tạo ra một cuộc “gerrymander mạnh mẽ”, mang lại lợi thế chính trị đáng kể. Tuy nhiên, Đảng Dân chủ đã đáp trả tương tự sau cuộc điều tra dân số năm 2020, và việc áp dụng các ủy ban tái phân chia khu vực bầu cử cũng đã hạn chế phần nào hành vi này ở một số tiểu bang. Phân tích của AP về cuộc bầu cử năm 2022 cho thấy kết quả khá cân bằng về mặt chính trị.
