Cựu Thủ tướng Anh Tony Blair đã trở lại vai trò trung tâm trong các nỗ lực hòa bình Trung Đông sau khi một kế hoạch hòa bình của Mỹ nhằm chấm dứt cuộc chiến Israel-Hamas đưa ông vào vị trí dẫn đầu trong việc giám sát quản lý và tái thiết Dải Gaza sau chiến tranh.
Đây là lĩnh vực quen thuộc đối với ông Blair, người từng dành tám năm làm đặc phái viên của cộng đồng quốc tế tại Trung Đông để thúc đẩy hòa bình giữa Israel và Palestine. Quyết định rời nhiệm sở năm 2015 của ông được xem là phản ánh tình trạng ảm đạm của các nỗ lực hòa bình Trung Đông, vốn càng thêm khó khăn dưới thời chính phủ của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu.
Đề xuất của Mỹ, mà Tổng thống Donald Trump và ông Netanyahu cho biết đã đồng thuận sau các cuộc hội đàm tại Tòa Bạch Ốc, sẽ đặt lãnh thổ Gaza và hơn 2 triệu dân dưới sự kiểm soát quốc tế. Kế hoạch này bao gồm việc triển khai một lực lượng an ninh quốc tế và thành lập một “Hội đồng Hòa bình” do ông Trump và ông Blair đứng đầu để giám sát quản lý và tái thiết.
Ông Blair có nhiều thập kỷ kinh nghiệm ở Trung Đông. Đối với một số người, đây là điểm mạnh lớn nhất của ông, nhưng đối với những người khác, đó lại là điểm yếu chí mạng. Khi còn là Thủ tướng từ năm 1997 đến 2007, ông đã đưa Vương quốc Anh tham gia cuộc xâm lược Iraq do Mỹ dẫn đầu năm 2003, bất chấp sự phản đối mạnh mẽ của công chúng. Cuộc xung đột sau đó đã cướp đi sinh mạng của 179 binh sĩ Anh, khoảng 4.500 nhân viên người Mỹ và hàng trăm nghìn người Iraq.
Một cuộc điều tra công khai vào năm 2016 kết luận rằng ông Blair đã đưa đất nước vào chiến tranh dựa trên thông tin tình báo sai lệch và “trước khi các lựa chọn hòa bình cho việc giải trừ vũ khí đã được sử dụng hết”. Tuy nhiên, cuộc điều tra không cho rằng cuộc chiến là bất hợp pháp, điều có thể mở đường cho ông Blair bị truy tố về tội ác chiến tranh.
Sau khi rời nhiệm sở năm 2007, ông Blair được bổ nhiệm làm đặc phái viên Trung Đông bởi “Bộ Tứ” gồm Hoa Kỳ, Liên minh Châu Âu, Nga và Liên Hợp Quốc. Vị trí này bắt đầu với nhiều lời hứa hẹn nhưng đã gặp nhiều khó khăn trong việc mang lại những thay đổi đáng kể trong nỗ lực thúc đẩy hòa bình giữa Israel và Palestine. Kinh nghiệm trong chính trường Anh và sự nổi tiếng của ông Blair từng mang lại hy vọng rằng ông có sức lôi cuốn và các mối quan hệ có thể tạo ra tiến bộ. Tuy nhiên, công việc của ông bị sa lầy trong các tranh chấp về vấn đề di chuyển hàng hóa và người Palestine ở Bờ Tây, cũng như đối phó với những khó khăn của Dải Gaza do nhóm Hamas kiểm soát và bị Israel cùng Ai Cập phong tỏa.
Ông rời nhiệm sở năm 2015 mà không đạt được nhiều tiến bộ về việc thành lập một nhà nước Palestine. Điều đó đã xảy ra từ lâu trước cuộc tấn công ngày 7 tháng 10 năm 2023 của Hamas vào Israel, châm ngòi cho cuộc chiến gần đây nhất và làm hoen ố thêm hy vọng về hòa bình và ổn định.
Gần đây, ông Blair đã tham gia các cuộc đàm phán lập kế hoạch cấp cao với Mỹ và các bên khác về tương lai của Gaza. Trong một tuyên bố, ông Blair cho biết kế hoạch “táo bạo và thông minh” của Tổng thống Donald Trump mang đến “cơ hội tốt nhất” để chấm dứt chiến tranh ở Gaza, mặc dù ông không đề cập đến vai trò tiềm năng của bản thân. Theo ABC News, Thủ tướng Anh Keir Starmer cũng hoan nghênh đề xuất này và kêu gọi tất cả các bên hợp tác với chính quyền Mỹ để hoàn thiện thỏa thuận.
Tuy nhiên, ông Blair vẫn là một nhân vật gây chia rẽ trong Đảng Lao động. Một số người ca ngợi ông vì đã giành chiến thắng ba cuộc bầu cử liên tiếp, nhưng nhiều người khác lại mãi mãi bị hoen ố bởi cuộc chiến Iraq. Bộ trưởng Y tế Wes Streeting thừa nhận rằng sẽ có những người nhìn vào di sản của Tony Blair ở Iraq và đặt câu hỏi liệu ông có phải là người phù hợp để tham gia vào vấn đề này hay không. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng ông Blair đã đóng một vai trò quan trọng trong việc chấm dứt bạo lực kéo dài hàng thập kỷ ở Bắc Ireland với Hiệp định Hòa bình Thứ Sáu Tốt Lành năm 1998, một kinh nghiệm có thể tỏ ra cần thiết ở Trung Đông.
Ông Michael Stephens, một chuyên gia an ninh quốc tế tại Viện Nghiên cứu Dịch vụ Hoàng gia, cho rằng việc ông Blair được giao vai trò trong một cơ quan chuyển tiếp ở Gaza “có âm hưởng của năm 2003, vì vậy cảm giác có chút khó chịu. Nhưng nếu nó mang lại lệnh ngừng bắn thì có lẽ đó không phải là lựa chọn tệ nhất”. Phía Palestine, những người đã mệt mỏi vì chiến tranh, bày tỏ sự hoan nghênh hạn chế đối với ông Blair. Anh Hussein Dhaher, một người di tản từ thị trấn Beit Hanoun, miền bắc Gaza, nói: “Ông Blair bị người dân phản đối. Người đàn ông này mang tội lỗi của người Iraq trên tay. Ông ta chỉ mang lại sự hủy hoại và tàn phá.” Bà Umm Mohammed, một giáo viên lịch sử đang trú ẩn cùng gia đình ở Thành phố Gaza, băn khoăn tại sao không thể tìm được một nhà lãnh đạo Palestine thay vì ông Blair. Bà nói thêm: “Người đàn ông này bị căm ghét trong khu vực vì vai trò của ông ta trong việc hủy diệt Iraq, và ông ta sẽ không mang lại điều gì tốt đẹp cho chúng tôi, những người Palestine.”
