WASHINGTON — Tối Cao Pháp Viện (TCPV) Hoa Kỳ vừa ra phán quyết hôm thứ Sáu, cho phép các nhà sản xuất nhiên liệu thách thức một chương trình liên bang đặc biệt, vốn cho phép California thiết lập các giới hạn riêng về khí thải từ xe cộ nhằm chống biến đổi khí hậu.
Vấn đề mà các thẩm phán xem xét là liệu những người khởi kiện có đủ “lợi ích” (standing) để đệ đơn hay không. Khi TCPV đồng ý xem xét vụ này vào tháng 12, tòa đã nói rõ sẽ không giải quyết tính hợp pháp của chương trình Cơ Quan Bảo Vệ Môi Sinh (EPA) cấp phép cho California đặt ra tiêu chuẩn riêng về khí thải nhà kính.
Luật liên bang cho phép EPA cấp quyền miễn trừ (waiver) cho California, dù các tiểu bang khác không được tự do đặt ra giới hạn riêng. Tòa Phúc Thẩm Khu Vực Đặc Khu Columbia trước đó đã bác đơn kiện của các nhà sản xuất nhiên liệu, cho rằng họ thiếu “lợi ích” vì tác động trực tiếp của quy định chỉ ảnh hưởng đến nhà sản xuất xe hơi.
Tuy nhiên, Thẩm phán Brett Kavanaugh, đại diện cho đa số 7 thành viên, viết trong phán quyết hôm thứ Sáu rằng các nhà sản xuất nhiên liệu sẽ chịu thiệt hại từ quy định này và do đó, họ có đủ “lợi ích” để kiện.
Ông viết: “Nếu không có các quy định của California, các nhà sản xuất có khả năng sẽ sản xuất nhiều xe chạy xăng và nhiên liệu lỏng khác hơn, từ đó làm tăng việc mua các loại nhiên liệu này.”
Thẩm phán Kavanaugh cũng nhấn mạnh phạm vi phán quyết chỉ giới hạn ở vấn đề “lợi ích pháp lý” (standing), không phải tính đúng sai của vụ kiện. “EPA và California có thể thắng hoặc thua về mặt nội dung khi bảo vệ sự chấp thuận của EPA đối với các quy định của California,” ông nói.
Được tạo ra theo Đạo Luật Không Khí Sạch năm 1970, quyền miễn trừ của California từ hàng thập kỷ nay đã giúp tiểu bang này (vốn có lịch sử ô nhiễm không khí nặng nề nhất nước) ban hành các tiêu chuẩn không khí sạch nghiêm ngặt hơn cấp liên bang.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump đã thu hồi phiên bản quyền miễn trừ này dưới thời Obama, nhưng vào năm 2022, Tổng Thống Joe Biden đã phục hồi. Trong chiến dịch tranh cử Tổng thống năm ngoái, Tổng Thống Hoa Kỳ Trump đã hứa sẽ “xé bỏ” quyền miễn trừ của California như một phần trong cuộc chiến rộng lớn hơn chống lại các chính sách về biến đổi khí hậu.
Ban đầu, quyền miễn trừ này dùng để kiểm soát các chất gây ô nhiễm độc hại, tạo khói mù như bồ hóng, nitrogen dioxide và ozone, gây ra các bệnh hen suyễn và phổi. Nhưng trong thế kỷ 21, các nhà lập pháp California đã dùng quyền này để hạn chế khí thải nhà kính như carbon dioxide (CO2), nguyên nhân chính gây nóng lên toàn cầu từ việc đốt than và dầu.
Vì khí thải từ ống xả xe chạy xăng là nguồn phát thải CO2 lớn nhất nước, việc California dùng quyền miễn trừ này để giải quyết vấn đề ô nhiễm CO2 đã nhanh chóng trở thành một trong những chương trình tham vọng và có tính chuyển đổi nhất quốc gia, thậm chí thế giới, trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu thông qua việc chuyển đổi sang xe điện.
Bà Vickie Patton, tổng cố vấn của Quỹ Bảo Vệ Môi Sinh (Environmental Defense Fund), nhấn mạnh phán quyết của TCPV chỉ giới hạn.
Bà tuyên bố: “Mặc dù TCPV đã làm rõ ai có căn cứ để khởi kiện ra tòa, phán quyết này không ảnh hưởng đến thẩm quyền pháp lý cốt lõi của California trong việc ban hành các biện pháp bảo vệ chống ô nhiễm, cũng như không làm thay đổi chương trình xe sạch, giá cả phải chăng, cứu mạng người dân.”
Ông Rob Bonta, Tổng Chưởng Lý California, nói trong một tuyên bố rằng phán quyết này là đáng thất vọng. Ông nói: “Cuộc chiến vì không khí sạch còn lâu mới kết thúc.”
Theo tin từ The New York Times ngày 20/06/2025.
