Thành phố New York đang sử dụng hệ thống bỏ phiếu xếp hạng (ranked choice voting) trong cuộc bầu cử sơ bộ Thị trưởng của Đảng Dân chủ vào Thứ Ba tuần này. Hệ thống này khá phức tạp, thậm chí đối với nhiều người dân New York đã từng sử dụng trước đây.
Sự hiểu biết của cử tri về cách hoạt động của bỏ phiếu xếp hạng có thể ảnh hưởng đến kết quả cuối cùng của cuộc đua năm nay, với sự tham gia của nhiều gương mặt quen thuộc như cựu Thống đốc Andrew Cuomo, nghị viên cấp tiến Zohran Mamdani, Chủ tịch Hội đồng Thành phố Adrienne Adams và Kiểm soát viên Thành phố Brad Lander.
Nguyên tắc cơ bản của bỏ phiếu xếp hạng là cho phép cử tri bày tỏ sự lựa chọn của mình nhiều hơn là chỉ chọn một người. Thay vì chỉ đánh dấu vào một ứng viên duy nhất, cử tri có thể xếp hạng các ứng viên theo thứ tự ưu tiên. Ngay cả khi lựa chọn hàng đầu của họ không đủ phiếu để thắng, việc xếp hạng các ứng viên khác vẫn có vai trò quyết định kết quả.
Theo hệ thống của New York, cử tri có thể xếp hạng tối đa năm ứng viên trên lá phiếu, từ ưu tiên số một đến số năm.
Nếu một ứng viên nhận được sự lựa chọn hàng đầu của hơn 50% cử tri ngay từ vòng đầu tiên, người đó sẽ thắng trực tiếp như trong bầu cử truyền thống.
Nếu không ai đạt ngưỡng đó, quy trình bỏ phiếu xếp hạng sẽ bắt đầu. Việc kiểm phiếu được thực hiện theo từng vòng bằng máy tính. Sau vòng đầu tiên, ứng viên có ít phiếu bầu hàng đầu nhất (ứng viên đứng cuối cùng) sẽ bị loại. Máy tính sẽ xem xét các lá phiếu đã chọn ứng viên bị loại là lựa chọn số một, và chuyển phiếu của họ sang ứng viên được xếp hạng thứ hai trên lá phiếu đó. Quy trình này lặp lại: khi các ứng viên tiếp tục bị loại, lựa chọn thứ ba, thứ tư và thậm chí thứ năm của cử tri có thể được tính đến. Quá trình tiếp diễn cho đến khi chỉ còn hai ứng viên. Người có nhiều phiếu hơn sẽ thắng.
Có 11 ứng viên trong cuộc đua sơ bộ Thị trưởng Đảng Dân chủ năm nay. Thị trưởng đương nhiệm Eric Adams không tham gia cuộc sơ bộ này mà chạy đua với tư cách độc lập. Đảng Cộng hòa đã chọn được ứng viên của họ.
Quá trình kiểm phiếu xếp hạng bằng máy tính diễn ra nhanh chóng, nhưng không bắt đầu ngay lập tức. Theo ABC News, các điểm bỏ phiếu đóng cửa lúc 9 giờ tối Thứ Ba. Kết quả sơ bộ dựa trên lựa chọn hàng đầu sẽ có trong vài giờ sau đó.
Tuy nhiên, việc kiểm phiếu xếp hạng chỉ bắt đầu vào ngày 1 tháng 7 vì thành phố cần chờ nhận đủ phiếu bầu qua thư. Kết quả kiểm phiếu ngày 1 tháng 7 có thể đưa ra bức tranh rõ ràng về người thắng cử, nhưng kết quả chính thức sẽ chỉ được xác nhận sau khi Hội đồng Bầu cử hoàn tất kiểm tra và phê duyệt vào ngày 15 tháng 7.
Đây là lần thứ hai New York City sử dụng bỏ phiếu xếp hạng trong cuộc bầu cử sơ bộ Thị trưởng. Lần đầu tiên vào năm 2021 đã gặp sự cố khi dữ liệu thử nghiệm không được xóa khỏi chương trình kiểm phiếu, dẫn đến kết quả ban đầu không chính xác.
Các quan chức hy vọng mọi việc sẽ suôn sẻ hơn lần này. Một ưu điểm của hệ thống này là cử tri sẽ không cảm thấy “lãng phí” lá phiếu của mình khi chọn một ứng viên không phổ biến làm lựa chọn hàng đầu. Nếu ứng viên đó bị loại, lá phiếu của họ vẫn có giá trị dựa trên các lựa chọn xếp hạng tiếp theo.
Một ưu điểm khác là ứng viên khó có thể thắng cử mà không có sự ủng hộ rộng rãi. Trong bầu cử truyền thống, đôi khi người có quan điểm cực đoan vẫn có thể thắng trong một cuộc đua đông ứng viên, ngay cả khi bị đa số cử tri không ưa. Điều này ít xảy ra hơn trong hệ thống bỏ phiếu xếp hạng vì ứng viên cần có sự ủng hộ ở vị trí thứ hai, thứ ba của nhiều người.
Tuy nhiên, hệ thống này khó hiểu và đòi hỏi cử tri phải nghiên cứu nhiều hơn. Nó cũng khiến kết quả cuộc đua khó dự đoán hơn. Tính minh bạch và sự tin cậy cũng là vấn đề tiềm ẩn. Trong bầu cử truyền thống, mọi người có thể theo dõi phiếu bầu theo từng khu vực để biết ai đang dẫn đầu. Với bỏ phiếu xếp hạng, quá trình phân phối lại phiếu bầu do máy tính thực hiện, khiến việc kiểm tra tính chính xác trở nên khó khăn hơn.
Điều này đặt ra thách thức cho các tổ chức tin tức như Associated Press khi phân tích kết quả và đưa tin người thắng cử trước khi việc kiểm phiếu hoàn tất. Có thể xảy ra trường hợp ứng viên dẫn đầu về số phiếu hàng đầu vào đêm bầu cử lại thua cuộc vì ít người xếp hạng họ ở vị trí thứ hai hoặc thứ ba. Điều này có thể dẫn đến nghi ngờ về kết quả.
