Việc trẻ em có quốc tịch Hoa Kỳ bị gửi đi cùng với cha mẹ bị trục xuất khỏi Mỹ, dù có vẻ đơn giản trên lý thuyết rằng chúng có thể trở về, lại đối mặt với vô vàn rào cản và khó khăn thực tế. Đây là vấn đề đang gây tranh cãi và lo ngại trong cộng đồng người nhập cư và giới luật sư.
Bài viết của NBC News đưa tin về những trường hợp cụ thể, như việc Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) giữ ba đứa trẻ (hai là công dân Mỹ, một sinh ở Mexico) và gửi chúng ra khỏi Mỹ sau khi mẹ chúng là Denisse Parra Vargas bị trục xuất. Chính quyền Hoa Kỳ cho rằng các bà mẹ nhập cảnh bất hợp pháp và tự chọn đưa con đi cùng. Tuy nhiên, các gia đình và luật sư đại diện lại kịch liệt phản đối, khẳng định họ không hề có lựa chọn nào khác.
Thượng nghị sĩ Marco Rubio từng phát biểu rằng nếu những đứa trẻ này là công dân Mỹ, chúng có thể dễ dàng trở lại nếu có người cha hoặc người thân nào đó ở Mỹ muốn nhận nuôi. Tuy nhiên, theo các luật sư, nhà hoạt động và nhà nghiên cứu, ý kiến này đã bỏ qua những trở ngại lớn lao.
Những rào cản bao gồm việc thiếu hoặc bị tịch thu giấy tờ tùy thân (như hộ chiếu – vốn bắt buộc khi bay trở lại từ nước ngoài), thủ tục phức tạp để xin lại giấy tờ chứng minh quốc tịch Mỹ từ nước ngoài. Nhiều trẻ em công dân Mỹ chưa từng có hộ chiếu. Đối với trẻ dưới 16 tuổi trở về bằng đường bộ từ Canada hoặc Mexico, dù có thể dùng giấy khai sinh, thì việc có bản gốc giấy tờ cũng là một vấn đề khi sống ở nước ngoài.
Ngoài ra, việc tìm một người giám hộ hợp pháp, là công dân Mỹ và sẵn sàng sang nước ngoài đón trẻ cũng rất khó khăn. Chi phí đi lại cho trẻ và người giám hộ là một gánh nặng tài chính lớn cho những gia đình đang gặp khó khăn sau khi cha mẹ bị trục xuất.
Một mối lo ngại lớn hiện nay, theo Mich P. González từ Sanctuary of the South, là nguy cơ cho chính người giám hộ ở Mỹ khi ra nước ngoài đón trẻ, bởi quyền hạn của lực lượng biên phòng trong việc quyết định ai được nhập cảnh trở lại đã gia tăng, kể cả với người có tư cách pháp lý. Họ có thể đối mặt với rủi ro bị mắc kẹt bên ngoài nước Mỹ.
Các nhà hoạt động cho rằng trọng tâm vấn đề nên là liệu việc trục xuất trẻ em công dân Mỹ có đúng hay không. Họ lập luận rằng cha mẹ có thể đã có những lựa chọn pháp lý để ở lại nếu được tư vấn luật sư. Trong một số trường hợp gần đây, cha mẹ đáng lẽ có thể giải quyết vấn đề ai sẽ chăm sóc con cái công dân Mỹ trước khi bị trục xuất.
Luật sư của Denisse Parra Vargas cho biết gia đình phản đối mạnh mẽ quan điểm rằng họ tự chọn đưa con đi. Họ nói rằng bà Parra Vargas bị ‘gài bẫy’ khi được yêu cầu đưa cả gia đình đến để phỏng vấn xin tị nạn và được cấp phép làm việc, nhưng thay vào đó lại bị thông báo trục xuất mà không được phép liên lạc với người thân hợp pháp đang chờ bên ngoài để gửi gắm con cái.
Về phía chính quyền, Bộ An ninh Nội địa (DHS) cho biết nếu một người nhập cư bất hợp pháp bị bắt giữ, họ gần như chắc chắn sẽ bị giam giữ. DHS nhắc lại quan điểm rằng cha mẹ bất hợp pháp có thể ‘kiểm soát việc rời đi’ bằng cách sử dụng ứng dụng của chính quyền và được đề nghị hỗ trợ tài chính ($1,000 và vé máy bay miễn phí) nếu tự nguyện rời đi. Tuy nhiên, các nhà hoạt động cho rằng thủ tục của ICE dưới thời Tổng Thống Hoa Kỳ Barack Obama (khi Tom Homan còn là quyền Giám đốc ICE) từng cho phép gia đình có thời gian quyết định về con cái công dân.
Quyết định giữ con hay gửi con trở lại Mỹ không hề dễ dàng đối với cha mẹ. Việc xa cha mẹ, hoặc hành trình trở lại một mình có thể gây tổn thương tâm lý sâu sắc cho trẻ. Một trường hợp đáng chú ý là bé gái 11 tuổi đang hồi phục sau khối u não bị gửi về Mexico cùng mẹ. Các chuyên gia đặt câu hỏi: liệu chúng ta có thực sự chấp nhận việc loại bỏ một cách ‘de facto’ (trên thực tế) công dân Mỹ ra khỏi đất nước, tạo ra ảo tưởng rằng chúng có thể dễ dàng trở lại?
Thông thường, người từng bị trục xuất không được phép trở lại Mỹ trong 3 đến 10 năm. Trẻ em công dân Mỹ, đặc biệt là những em còn nhỏ, đối mặt với việc phải sống nhiều năm ở quê hương của cha mẹ. Nghiên cứu của Victor Zúñiga González, giáo sư xã hội học tại Đại học Tự trị Nuevo León, chỉ ra rằng trẻ em sinh ra ở Mỹ sống ở Mexico phải đối mặt với việc điều chỉnh ngôn ngữ và văn hóa, cùng với khó khăn trong việc ghi danh vào trường học do thiếu giấy tờ chứng minh quốc tịch Mexico (dù được cấp tự động nếu có cha mẹ là người Mexico, nhưng cần thủ tục xác nhận). Erin Hamilton, giáo sư xã hội học tại UC Davis, gọi những trẻ này là ‘de facto deported’ (bị trục xuất trên thực tế) và nghiên cứu của bà cho thấy nhóm này thường gặp khó khăn kinh tế, ít được đến trường và thiếu bảo hiểm y tế hơn so với trẻ sinh ra ở Mỹ di cư đến Mexico vì lý do khác.
Nhiều luật sư và nhà hoạt động đang nỗ lực vận động xin ‘parole nhân đạo’ để giúp các thành viên gia đình không phải công dân được trở lại Mỹ đoàn tụ với trẻ em bị bệnh nặng. Vấn đề này cho thấy chính sách di trú của Mỹ đang tạo ra những hậu quả phức tạp và đau lòng cho các gia đình, đặc biệt là đối với trẻ em công dân Mỹ.
Theo tin từ NBC News ngày 16/05/2025.
