MEXICO CITY — Jasmín Ordóñez ngồi trên chiếc thuyền gỗ băng qua những kênh nước hẹp, len lỏi giữa các “chinampas” – những nông trại đảo được người Aztec xây dựng từ hàng ngàn năm trước tại Mexico City. Bà Ordóñez, cũng như Cassandra Garduño, là một phần của nhóm phụ nữ ngày càng tăng đang mua và canh tác các chinampas này.
Theo truyền thống, phụ nữ tại Mexico không được thừa kế chinampas. Bà Ordóñez chia sẻ, “Bà tôi không được thừa kế đất. Ngày xưa, hầu hết đất đai đều thuộc về đàn ông.” Điều này dẫn đến nhiều chinampas bị bỏ hoang, ô nhiễm và bị đe dọa bởi sự phát triển đô thị cũng như du lịch ồ ạt. Cassandra Garduño, sau nhiều năm làm việc bảo tồn ở Ecuador, trở về San Gregorio Atlapulco và đau lòng khi thấy tình trạng xuống cấp của quê hương: mực nước kênh thấp, ô nhiễm tăng và các chinampas bị bỏ hoang.
Với quyết tâm bảo vệ di sản này, bà Garduño đã tiết kiệm một năm để mua lại một chinampa và phải mất nhiều công sức dọn dẹp rác thải từ ghế bành, TV đến chai bia. Ban đầu, bà đối mặt với sự hoài nghi từ cộng đồng nam giới, những người cho rằng phụ nữ không đủ sức làm nông. Tuy nhiên, bà đã chứng minh khả năng của mình bằng kiến thức sâu sắc về canh tác truyền thống, học được từ ông nội. Bà Garduño áp dụng các kỹ thuật cổ xưa như dùng bùn đáy kênh làm phân bón tự nhiên, trồng đa dạng cây trồng để chống sương giá và thu hút côn trùng có ích. Nhờ đó, chinampas có thể đạt tới tám vụ thu hoạch mỗi năm, một năng suất được Tổ Chức Lương Nông Liên Hiệp Quốc (FAO) công nhận là một trong những hệ thống nông nghiệp hiệu quả nhất thế giới.
Từ năm 2016, bà Garduño hợp tác với Đại Học Quốc Gia Tự Trị Mexico (UNAM), tư vấn cho các nông dân khác từ bỏ hóa chất nông nghiệp. Jasmín Ordóñez cũng đang nỗ lực đạt được chứng nhận “Etiqueta Chinampera” từ UNAM, một nhãn hiệu bền vững giúp sản phẩm bán được giá cao hơn. Hiện có 16 nông dân đạt chứng nhận này, trong đó có bốn phụ nữ, theo lời Diana Laura Vázquez Mendoza từ Viện Sinh Học của UNAM.
Các chinampas không chỉ cung cấp thực phẩm mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn hệ sinh thái. Các nhà khoa học tại UNAM đang giúp lắp đặt bộ lọc sinh học từ thực vật thủy sinh để làm sạch nước và bảo vệ axolotl, một loài kỳ giông đặc hữu của Mexico đang trên bờ vực tuyệt chủng do ô nhiễm và các loài cá xâm lấn. Hệ thống Xochimilco, dù chỉ còn 3% diện tích hồ ban đầu, vẫn là chìa khóa ổn định cho Mexico City. Nó giúp giảm lũ lụt, là bể chứa carbon dioxide tự nhiên và là môi trường sống của hàng trăm loài động vật.
Theo tường thuật của ABC News, bà Garduño tin rằng phụ nữ có vai trò thiết yếu trong việc bảo tồn chinampas và hy vọng sẽ có nhiều phụ nữ hơn nữa sở hữu và chăm sóc chúng trong tương lai. “Từ sự chung tay của phụ nữ và đàn ông, chúng ta có thể làm điều mình muốn, đó là bảo tồn những gì còn lại càng lâu càng tốt,” bà nói.
