LONDON – Lệnh hành pháp mà Tổng Thống Donald Trump ban hành hồi tháng Hai, nhắm vào công tố viên trưởng của Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) vì điều tra Israel về tội ác chiến tranh, đã đẩy Microsoft vào giữa một cuộc chiến địa chính trị.
Trong nhiều năm, Microsoft đã cung cấp cho ICC – có trụ sở tại Hague, Hà Lan, chuyên điều tra và truy tố các vi phạm nhân quyền, tội diệt chủng và các tội ác quốc tế khác – các dịch vụ kỹ thuật số như email. Lệnh của Tổng Thống Trump đã gây xáo trộn mối quan hệ này khi cấm các công ty Mỹ cung cấp dịch vụ cho công tố viên Karim Khan.
Ngay sau đó, Microsoft, có trụ sở tại Redmond, Washington, đã đình chỉ tài khoản email ICC của ông Khan, khiến ông không thể liên lạc với đồng nghiệp chỉ vài tháng sau khi tòa án phát lệnh bắt giữ Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu vì các hành động của nước này ở Dải Gaza.
Sự tuân thủ nhanh chóng của Microsoft đối với lệnh của Tổng Thống Trump đã gây sốc cho các nhà hoạch định chính sách trên khắp châu Âu. Theo nguồn tin từ hãng thông tấn AP, đây là hồi chuông cảnh tỉnh về một vấn đề lớn hơn nhiều so với chỉ một tài khoản email, làm dấy lên lo ngại rằng chính quyền Tổng Thống Trump sẽ tận dụng sự thống trị công nghệ của Mỹ để trừng phạt các đối thủ, ngay cả ở các quốc gia đồng minh như Hà Lan.
Ông Bart Groothuis, cựu lãnh đạo an ninh mạng của Bộ Quốc phòng Hà Lan, hiện là thành viên Nghị viện châu Âu, cho biết: “ICC đã cho thấy điều này có thể xảy ra. Đó không chỉ là điều viển vông”.
Ông Groothuis từng ủng hộ các công ty công nghệ Mỹ nhưng đã thay đổi quan điểm. Ông nói: “Chúng ta phải thực hiện các bước với tư cách là châu Âu để làm nhiều hơn cho chủ quyền của mình”.
Một số người tại ICC hiện đang sử dụng Proton, một công ty Thụy Sĩ cung cấp dịch vụ email được mã hóa, theo ba người có kiến thức về thông tin liên lạc cho biết.
Microsoft cho biết quyết định đình chỉ email của ông Khan đã được đưa ra sau khi tham khảo ý kiến của ICC. Công ty cho biết họ đã ban hành các thay đổi chính sách để bảo vệ khách hàng trong các tình huống địa chính trị tương tự trong tương lai. Khi chính quyền Tổng Thống Trump trừng phạt thêm bốn thẩm phán ICC trong tháng này, tài khoản email của họ đã không bị đình chỉ, công ty cho biết.
Chủ tịch Microsoft, Brad Smith, cho biết những lo ngại do vụ việc ICC gây ra là một “triệu chứng” của sự xói mòn lòng tin lớn hơn giữa Hoa Kỳ và Châu Âu. Ông nói: “Vấn đề ICC đã thêm dầu vào lửa”.
Ông Khan đã nghỉ phép tại ICC kể từ tháng trước, trong khi chờ điều tra về hành vi sai trái tình dục. Ông đã phủ nhận các cáo buộc.
Người phát ngôn của ICC cho biết họ đang thực hiện các bước để “giảm thiểu rủi ro có thể ảnh hưởng đến nhân viên của tòa án” và “thực hiện các biện pháp rộng rãi để đảm bảo tính liên tục của tất cả các hoạt động và dịch vụ liên quan khi đối mặt với các lệnh trừng phạt”.
Vụ việc đã gióng lên hồi chuông cảnh báo trên khắp châu Âu về việc các chính phủ, doanh nghiệp và công dân châu Âu phụ thuộc vào các công ty công nghệ Mỹ như Microsoft để có cơ sở hạ tầng kỹ thuật số thiết yếu như thế nào — và việc gỡ bỏ sự phụ thuộc này sẽ khó khăn như thế nào. Những lo ngại về việc Tổng Thống Trump có thể tận dụng công nghệ để đạt lợi thế chính trị đã thúc đẩy các nỗ lực trên toàn khu vực để phát triển các giải pháp thay thế.
Casper Klynge, một cựu nhà ngoại giao của Đan Mạch và Liên minh Châu Âu, người từng làm việc cho Microsoft, cho biết vụ việc này là “bằng chứng không thể chối cãi mà nhiều người Châu Âu đã tìm kiếm”.
“Nếu chính quyền Mỹ nhắm vào một số tổ chức, quốc gia hoặc cá nhân nhất định, thì nỗi sợ hãi là các công ty Mỹ có nghĩa vụ tuân thủ,” Klynge, hiện đang làm việc cho một công ty an ninh mạng, cho biết. “Nó đã có một tác động sâu sắc.”
Cuộc tranh luận về công nghệ làm gia tăng mối quan hệ Mỹ-châu Âu ngày càng rạn nứt về thương mại, thuế quan và cuộc chiến ở Ukraine. Tổng Thống Trump và Phó Tổng Thống JD Vance đã chỉ trích cách châu Âu quản lý các công ty công nghệ Mỹ, và các quan chức Mỹ đã đưa việc giám sát và đánh thuế kỹ thuật số vào các cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra.
Các nhà quản lý châu Âu lập luận rằng họ cần có khả năng giám sát các nền tảng kỹ thuật số lớn nhất ở quốc gia của họ mà không phải lo lắng rằng họ sẽ phải đối mặt với áp lực chính trị và sự trừng phạt từ một chính phủ nước ngoài.
Alexandra Geese, một thành viên của Nghị viện châu Âu, cho biết: “Nếu chúng ta không xây dựng đủ năng lực trong châu Âu, thì chúng ta sẽ không thể đưa ra các lựa chọn chính trị nữa”.
Kể từ khi Edward Snowden tiết lộ hàng loạt tài liệu vào năm 2013, chi tiết về hoạt động giám sát rộng rãi của Mỹ đối với các thông tin liên lạc kỹ thuật số, người châu Âu đã tìm cách giảm sự phụ thuộc của họ vào công nghệ Mỹ. Các nhà lập pháp và cơ quan quản lý đã nhắm mục tiêu vào Apple, Meta, Google và những công ty khác vì các hoạt động kinh doanh chống cạnh tranh, các dịch vụ xâm phạm quyền riêng tư và sự lan truyền thông tin sai lệch và nội dung gây chia rẽ khác.
Tuy nhiên, nếu không có các giải pháp thay thế khả thi, các tổ chức trên toàn khu vực đã chuyển sang các dịch vụ kỹ thuật số của Mỹ. Amazon, Google, Microsoft và các công ty Mỹ khác kiểm soát hơn 70% thị trường điện toán đám mây ở châu Âu, đây là cách thiết yếu để lưu trữ tệp, truy xuất dữ liệu và chạy các chương trình khác, theo Synergy Research Group.
Theo một luật sư của ICC, người từ chối nêu tên khi thảo luận về các thủ tục nội bộ, ICC là khách hàng lâu năm của Microsoft, công ty cung cấp cho tòa án các dịch vụ bao gồm bộ phần mềm Office và phần mềm để phân tích bằng chứng và lưu trữ tệp. Microsoft cũng đã cung cấp phần mềm an ninh mạng để giúp tòa án chống lại các cuộc tấn công kỹ thuật số từ các đối thủ như Nga, quốc gia đang bị điều tra về tội ác chiến tranh ở Ukraine.
Vào tháng Hai, sau khi Tổng Thống Trump ban hành các biện pháp trừng phạt đối với ông Khan, Microsoft đã gặp các quan chức ICC để quyết định cách phản ứng. Họ kết luận rằng công việc rộng lớn hơn của Microsoft cho tòa án có thể tiếp tục nhưng email của ông Khan nên bị đình chỉ. Một người đã liên lạc với ông cho biết ông đã chuyển thư từ của mình sang một tài khoản email khác.
Sara Elizabeth Dill, một luật sư chuyên về tuân thủ các lệnh trừng phạt, cho biết chính quyền Tổng Thống Trump ngày càng sử dụng các lệnh trừng phạt và lệnh hành pháp để nhắm mục tiêu vào các tổ chức quốc tế, trường đại học và các tổ chức khác, buộc các công ty phải đưa ra những lựa chọn khó khăn về cách tuân thủ.
Bà nói: “Đây là một vũng lầy và đặt các tập đoàn này vào một vị trí rất khó khăn”. Cách các công ty công nghệ có dịch vụ toàn cầu phản ứng đặc biệt quan trọng, bà nói thêm, “vì những hậu quả rộng lớn là điều mà mọi người và tổ chức lo lắng chủ yếu”.
Microsoft và các công ty Mỹ khác đã tìm cách trấn an khách hàng châu Âu. Hôm thứ Hai, Giám đốc điều hành Microsoft Satya Nadella đã đến thăm Hà Lan và công bố “các giải pháp chủ quyền” mới cho các tổ chức châu Âu, bao gồm các biện pháp bảo vệ pháp lý và an ninh dữ liệu cho “thời điểm bất ổn địa chính trị”. Amazon và Google cũng đã công bố các chính sách nhắm vào khách hàng châu Âu.
Tuy nhiên, nhiều tổ chức đang khám phá các giải pháp thay thế. Tại Hà Lan, “vấn đề tự chủ và chủ quyền kỹ thuật số đã được chính phủ trung ương quan tâm đầy đủ”, Eddie van Marum, quốc vụ khanh về số hóa thuộc Bộ Nội vụ, cho biết trong một tuyên bố. Ông cho biết đất nước này đang làm việc với các nhà cung cấp châu Âu về các giải pháp mới.
Ở Đan Mạch, bộ kỹ thuật số đang thử nghiệm các giải pháp thay thế cho Microsoft Office. Ở Đức, bang Schleswig-Holstein phía bắc cũng đang thực hiện các bước để cắt giảm việc sử dụng Microsoft.
Tại Liên minh châu Âu, các quan chức đã công bố kế hoạch chi hàng tỷ euro cho các trung tâm dữ liệu trí tuệ nhân tạo mới và cơ sở hạ tầng điện toán đám mây ít phụ thuộc vào các công ty Mỹ hơn. Groothuis, thành viên Nghị viện châu Âu người Hà Lan, cho biết các nhà lập pháp ở Brussels đang thảo luận về những thay đổi chính sách nhằm khuyến khích chính phủ ưu tiên mua các dịch vụ công nghệ từ các công ty có trụ sở tại EU.
Andy Yen, Giám đốc điều hành của Proton, cho biết: “Tình hình không thể chấp nhận được, và chúng tôi thấy một sự thúc đẩy lớn từ các chính phủ châu Âu để trở nên độc lập và kiên cường hơn”.
Các công ty công nghệ châu Âu nhận thấy cơ hội giành được khách hàng từ các đối thủ Mỹ của họ. Các nhà cung cấp dịch vụ đám mây như Intermax Group, có trụ sở tại Hà Lan và Exoscale, có trụ sở tại Thụy Sĩ, cho biết họ đã chứng kiến sự tăng trưởng trong hoạt động kinh doanh mới.
Ludo Baauw, Giám đốc điều hành của Intermax, nói về các công ty công nghệ Mỹ: “Vài năm trước, mọi người đều nói, ‘Họ là những đối tác đáng tin cậy của chúng ta’. Đã có một sự thay đổi hoàn toàn”.
