Kế hoạch đầy tham vọng của Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump nhằm đàm phán hàng chục thỏa thuận thương mại với các đối tác lớn của Mỹ đang gặp khó khăn, khi thời hạn 90 ngày tạm dừng thuế quan theo từng quốc gia chỉ còn khoảng một tháng.
Một số thách thức đến từ chính các động thái của chính quyền, như việc đe dọa áp thuế mới lên Liên minh Châu Âu (EU) và tăng thuế nhập khẩu thép. Bên cạnh đó, các phán quyết gần đây của tòa án đặt nghi vấn về quyền hạn của Tổng Thống trong việc áp thuế quan cũng tạo thêm áp lực lên toàn bộ nỗ lực tái thiết quan hệ thương mại của Mỹ.
Tuần trước, Tổng Thống Trump đã công bố kế hoạch tăng gấp đôi thuế thép và nhôm lên 50%. Động thái này diễn ra sau khi chính quyền Mỹ cáo buộc Trung Quốc vi phạm thỏa thuận “bắt tay” đạt được hồi đầu tháng 5 tại Geneva.
Cuối tuần qua, EU đã phản ứng với thuế thép và nhôm bằng cách cảnh báo sẽ áp dụng các biện pháp trả đũa đối với hàng hóa Mỹ. Trong khi đó, Trung Quốc cũng đưa ra cáo buộc tương tự, cho rằng Mỹ đã làm suy yếu thỏa thuận Geneva bằng cách áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chip máy tính mới.
Theo các nhà đàm phán thương mại kỳ cựu, những bất đồng công khai ngày càng tăng này không nằm ngoài dự đoán, bất chấp khung thời gian đầy tham vọng của Tổng Thống Trump. Thông thường, Mỹ mất hàng tháng, thậm chí hàng năm để đạt được một thỏa thuận thương mại với một quốc gia khác. Nhiều rào cản thương mại hiện tại đối với hàng hóa Mỹ tồn tại vì những lý do cụ thể, như bảo vệ ngành công nghiệp nội địa của nước đối tác hoặc là biện pháp đáp trả lại rào cản mà Mỹ đã dựng lên.
Ông Warren Maruyama, cựu cố vấn pháp lý tại Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống George W. Bush, nhận định rằng đây sẽ là một cuộc đàm phán kéo dài và khó khăn. “Bạn chỉ có thể hy vọng đối tác thương mại của mình ngu ngốc và đồng ý một thỏa thuận tồi. Nhưng, phần lớn các nhà đàm phán thương mại nước ngoài đều rất giỏi, và đó thường là cuộc đàm phán đối đầu khá khốc liệt giữa hai quốc gia tinh tế đã làm thương mại hàng thập kỷ.”
Sự căng thẳng gia tăng mà Tổng Thống Trump đã tạo ra trong những tuần gần đây cũng có thể làm phức tạp thêm công việc của các quan chức Mỹ khi đối mặt với các đồng nghiệp nước ngoài. Những người này có thể cảm thấy không rõ ràng về những gì Mỹ đang đề nghị, những giới hạn của Mỹ ở đâu, hoặc Mỹ đang cố gắng đạt được điều gì từ một thỏa thuận thương mại.
Ông Alex Jacquez, người từng làm việc tại Hội đồng Kinh tế Quốc gia dưới thời chính quyền Biden, cho rằng sẽ là thách thức đối với nhiều đối tác thương mại của Mỹ, những người cảm thấy như đang đàm phán dưới áp lực và với một chính quyền không đáng tin cậy. “Bạn đang đàm phán trong một môi trường mà bạn không biết đối tác của mình muốn gì cuối cùng hoặc sẽ làm gì trong thời gian chờ đợi,” ông Jacquez nói. “Và do đó, không có nhiều động lực để đến bàn đàm phán nếu bạn chỉ sắp bị ‘đánh’ vì làm như vậy.”
Tuy nhiên, các quan chức Mỹ cho biết họ đang gần đạt được các thỏa thuận bổ sung trong tháng tới. Theo một bản nháp thư mà Reuters đã xem xét, chính quyền Tổng Thống Trump muốn các quốc gia nộp đề xuất thương mại tốt nhất của họ, bao gồm đề nghị mua hàng hóa công nghiệp và nông sản của Mỹ, trước thứ Tư tuần này để đẩy nhanh tiến độ đàm phán.
Một quan chức Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ cho biết: “Các cuộc đàm phán hiệu quả với nhiều đối tác thương mại quan trọng tiếp tục diễn ra với tốc độ nhanh. Lợi ích của tất cả các bên là đánh giá tiến độ và xem xét các bước tiếp theo.”
Tuy nhiên, sau 60 ngày tạm dừng thuế, chỉ có một thỏa thuận thương mại dự kiến được đạt được với Vương quốc Anh, dù chưa có gì được chính thức hóa. Tổng Thống Trump cũng từng gợi ý tháng trước rằng ông có thể chỉ gửi thư thông báo mức thuế cho hầu hết các quốc gia sau thời hạn 90 ngày, vì Mỹ thiếu nguồn lực để đàm phán riêng với từng nước.
Dưới đây là tình hình hiện tại với một số đối tác chính theo tin từ NBC News:
Trung Quốc
Tháng trước, Tổng Thống Trump cho biết ông tạm dừng các mức thuế lớn đã áp đặt lên Trung Quốc kể từ tháng Tư trong 90 ngày, sau khi các quan chức cấp cao của Mỹ và Trung Quốc đồng ý gặp nhau tại Thụy Sĩ để thảo luận về mối quan ngại thương mại và giảm leo thang căng thẳng.
Những rạn nứt trong mối quan hệ hòa dịu đó bắt đầu xuất hiện chỉ một tuần sau khi thuế quan được tạm dừng. Các quan chức Trung Quốc cáo buộc Mỹ làm suy yếu thỏa thuận thương mại đã đạt được sau khi Bộ Thương mại Mỹ cảnh báo các công ty về việc sử dụng chip Trung Quốc, bao gồm cả của nhà sản xuất chip Huawei Technologies. Các quan chức Trung Quốc cho rằng hướng dẫn này là “phân biệt đối xử” và “làm méo mó thị trường.”
Tuần trước, Tổng Thống Trump cáo buộc Trung Quốc không giữ lời hứa, đăng trên mạng xã hội: “Mọi người đều vui vẻ! Đó là tin tốt!!! Tin xấu là Trung Quốc, có lẽ không ngạc nhiên đối với một số người, ĐÃ HOÀN TOÀN VI PHẠM THỎA THUẬN VỚI CHÚNG TÔI. Thế là hết chuyện làm NGƯỜI TỐT!”
Ông Jamieson Greer, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ, cho biết trong một cuộc phỏng vấn trên CNBC tuần trước rằng Trung Quốc đã “chậm chạp” trong việc thực hiện thỏa thuận tại Thụy Sĩ về việc dỡ bỏ các biện pháp trả đũa phi thuế quan mà họ đã áp dụng, như hạn chế của Trung Quốc đối với việc vận chuyển kim loại đất hiếm.
Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent nói trên chương trình “Face the Nation” của đài CBS hôm Chủ nhật: “Những gì Trung Quốc đang làm là giữ lại các sản phẩm thiết yếu cho chuỗi cung ứng công nghiệp ở Ấn Độ và Châu Âu. Đó không phải là điều mà một đối tác đáng tin cậy làm.”
Liên minh Châu Âu
Mỹ và EU đã có một cuộc chiến thuế quan “ăn miếng trả miếng” kể từ ngay sau khi nhiệm kỳ thứ hai của Tổng Thống Trump bắt đầu – với việc châu Âu có lúc đe dọa áp thuế 50% lên rượu whisky Mỹ và Tổng Thống Trump đe dọa áp thuế 200% lên rượu vang châu Âu. Tổng Thống Trump đã cáo buộc EU đối xử với Mỹ “rất tệ” trong những năm qua và được tạo ra để “lợi dụng” Mỹ.
Hai bên bắt đầu đàm phán một thỏa thuận thương mại vào tháng Tư sau khi Tổng Thống Trump tạm dừng mức thuế “có đi có lại” 20%. Nhưng vào ngày 23 tháng 5, đúng ngày các quan chức thương mại Mỹ và châu Âu dự kiến gặp nhau tại Washington, Tổng Thống Trump đã đe dọa trên mạng xã hội sẽ áp thuế 50% lên hàng hóa châu Âu, nói rằng khối này không tiến triển đủ nhanh chóng để đạt được thỏa thuận. Ông tuyên bố đã đến lúc “chúng ta chơi cuộc chơi theo cách tôi biết chơi.”
Vài ngày sau, Tổng Thống Trump đã rút lại lời đe dọa, trì hoãn việc áp thuế cho đến ngày 9 tháng 7, sau cuộc điện đàm với người đồng cấp EU. Ông Greer mô tả động thái này như việc “châm lửa” cho EU và nói rằng bây giờ họ “biết chính xác những gì chúng tôi muốn.”
Nhưng khi mọi thứ dường như đang trở lại đúng hướng, Tổng Thống Trump lại tạo thêm rắc rối trong các cuộc đàm phán, khi nói tại một sự kiện nhà máy thép hôm thứ Sáu rằng ông sẽ tăng thuế đối với thép và nhôm, bao gồm cả từ châu Âu, lên 50% từ mức 25% ông đã áp trước đó.
EU cho biết mức thuế cao hơn đối với thép “làm suy yếu những nỗ lực đang diễn ra để đạt được một giải pháp đàm phán” và các quan chức đang chuẩn bị áp đặt các biện pháp trả đũa của riêng họ. Một phát ngôn viên của EU nói với NBC News rằng “quyết định này tạo thêm bất ổn cho nền kinh tế toàn cầu và làm tăng chi phí cho người tiêu dùng và doanh nghiệp ở cả hai bờ Đại Tây Dương.”
Nhật Bản
Mỹ và Nhật Bản đã trải qua ít nhất bốn vòng đàm phán thương mại trong những tháng gần đây mà chưa đạt được bất kỳ thỏa thuận nào. Trong cuộc gặp gần đây nhất, Bộ trưởng Tài chính Bessent và Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick đã gặp Bộ trưởng Kinh tế Nhật Bản Ryosei Akazawa tuần trước chỉ hơn hai giờ.
Sau đó, ông Akazawa cho biết sẽ khó khăn cho hai bên đạt được bất kỳ thỏa thuận nào nếu Mỹ không sẵn sàng dỡ bỏ thuế quan của Tổng Thống Trump, bao gồm thuế 10% đối với tất cả các sản phẩm và thuế 25% đối với ô tô, thép và nhôm.
Ông Akazawa nói với các phóng viên sau cuộc gặp: “Nếu điều đó là không thể, thì chúng tôi sẽ khó đồng ý với một thỏa thuận.”
Các quan chức Mỹ cho biết họ đã “nhấn mạnh với Bộ trưởng Akazawa tầm quan trọng của việc giải quyết thuế quan và các biện pháp phi thuế quan, tăng cường đầu tư, và cùng nhau giải quyết an ninh kinh tế và các vấn đề cùng quan tâm khác.”
Hai bên cho biết họ sẽ gặp lại trước hội nghị thượng đỉnh Nhóm Bảy (G7) bắt đầu vào ngày 15 tháng 6, mà cả Tổng Thống Trump và Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba đều sẽ tham dự.
