Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump vừa thông báo quyết định điều động 2.000 lính Vệ binh Quốc gia California đến Los Angeles để đối phó với các cuộc biểu tình liên quan đến di trú. Đáng chú ý, động thái này được thực hiện bất chấp sự phản đối từ Thống đốc bang California, ông Gavin Newsom.
Ông Newsom, một người thuộc Đảng Dân chủ, cho rằng việc liên bang hóa lực lượng vệ binh của bang là “mang tính khiêu khích có chủ đích và chỉ làm gia tăng căng thẳng”. Trong khi đó, Tổng Thống Trump khẳng định việc này là cần thiết để “giải quyết tình trạng vô pháp luật” tại California.
Đây không phải lần đầu Tổng Thống Trump kích hoạt Vệ binh Quốc gia để đối phó với biểu tình. Năm 2020, ông đã yêu cầu thống đốc các bang gửi lính đến Washington, D.C. sau các cuộc biểu tình liên quan đến cái chết của George Floyd. Tuy nhiên, lúc đó, quyết định thường thông qua sự đồng thuận của các thống đốc, những người giữ quyền kiểm soát lực lượng vệ binh bang của họ.
Bài báo của ABC News làm rõ các quy định pháp lý xung quanh quyền của Tổng Thống trong việc điều động quân đội hoặc Vệ binh Quốc gia trên đất Mỹ. Thông thường, lực lượng quân sự liên bang không được thực thi pháp luật dân sự đối với công dân Mỹ trừ trường hợp khẩn cấp.
Đạo luật Insurrection Act từ thế kỷ 18 là cơ chế pháp lý chính cho phép Tổng Thống kích hoạt quân đội hoặc Vệ binh Quốc gia khi có nổi loạn. Tuy nhiên, lần này, Tổng Thống Trump dựa vào một luật liên bang tương tự cho phép liên bang hóa Vệ binh Quốc gia trong ba trường hợp: khi Mỹ bị xâm lược hoặc có nguy cơ bị xâm lược, khi có nổi loạn chống lại chính quyền liên bang, hoặc khi Tổng Thống không thể “thực thi luật pháp Hoa Kỳ” bằng lực lượng thường trực.
Theo luật, mệnh lệnh cho những mục đích này “sẽ được ban hành thông qua thống đốc các bang”. Do đó, việc Tổng Thống có thể kích hoạt Vệ binh Quốc gia mà không cần lệnh của thống đốc bang đó vẫn là vấn đề chưa hoàn toàn rõ ràng về mặt pháp lý.
Vai trò của lực lượng Vệ binh Quốc gia lần này được tuyên bố là hỗ trợ, bảo vệ các sĩ quan Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) khi họ thi hành luật, thay vì trực tiếp thực hiện công việc thực thi pháp luật. Các chuyên gia pháp lý như giáo sư Steve Vladeck từ Georgetown University Law Center cho rằng lính Vệ binh Quốc gia không thể hợp pháp tham gia các hoạt động thực thi pháp luật thông thường trừ khi Đạo luật Insurrection Act được Tổng Thống viện dẫn. Tuy nhiên, ông Vladeck cảnh báo động thái này vẫn tiềm ẩn rủi ro xảy ra bạo lực và có thể là tiền đề cho các cuộc điều động quân đội mạnh mẽ hơn trong tương lai.
Lịch sử Mỹ từng ghi nhận việc sử dụng Đạo luật Insurrection Act và các luật liên quan, ví dụ như thời kỳ Phong trào Dân quyền để bảo vệ học sinh da màu hội nhập trường học (Tổng Thống Dwight Eisenhower điều động Sư đoàn Dù 101 đến Little Rock, Arkansas) hay trong cuộc bạo loạn ở Los Angeles năm 1992 (Tổng Thống George H.W. Bush). Vệ binh Quốc gia cũng thường xuyên được huy động để đối phó với thiên tai như bão hay dịch bệnh, nhưng thường là với sự đồng thuận của thống đốc các bang.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Tổng Thống Trump từng đe dọa viện dẫn Đạo luật Insurrection Act sau vụ George Floyd nhưng đã không thực hiện. Tuy nhiên, trong các chiến dịch tranh cử, ông đã ngụ ý sẽ mạnh mẽ hơn trong việc sử dụng quân đội để dập tắt bạo lực trong nước nếu tái đắc cử. Cố vấn hàng đầu Stephen Miller cũng từng nói rằng lính Vệ binh Quốc gia dưới quyền các thống đốc Cộng hòa có thể được gửi đến các bang lân cận từ chối hợp tác trong việc thực thi di trú.
Sau khi Tổng Thống Trump tuyên bố liên bang hóa Vệ binh Quốc gia vào cuối tuần qua, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth cũng cho biết các biện pháp khác có thể được triển khai. Ông Hegseth viết trên nền tảng X rằng lực lượng Thủy quân Lục chiến tại Trại Pendleton đang trong tình trạng báo động cao và sẽ được huy động nếu tình hình bạo lực tiếp diễn, theo tin từ ABC News ngày 8 tháng 6 năm 2025.
