Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump vừa ra lệnh điều động 2,000 binh sĩ Vệ Binh Quốc Gia California đến Los Angeles để ứng phó với các cuộc biểu tình liên quan đến vấn đề di trú, bất chấp sự phản đối của Thống Đốc California Gavin Newsom.
Đây không phải là lần đầu tiên Tổng Thống Trump kích hoạt Vệ Binh Quốc Gia để kiểm soát các cuộc biểu tình. Năm 2020, ông từng yêu cầu các thống đốc gửi quân tới Washington, D.C. sau cái chết của George Floyd. Tuy nhiên, lần này khác biệt ở chỗ ông hành động trái với ý muốn của thống đốc bang.
Theo tin từ ABC News/Associated Press, Vệ Binh Quốc Gia California đã có mặt tại trung tâm Los Angeles vào sáng Chủ Nhật. Tổng Thống Trump cho rằng việc liên bang hóa lực lượng này là cần thiết để “giải quyết tình trạng vô pháp” tại California, trong khi Thống Đốc Newsom (thuộc Đảng Dân Chủ) gọi động thái này là “gây căng thẳng một cách có chủ đích và chỉ làm leo thang tình hình”.
Pháp luật liên quan đến việc tổng thống điều động quân đội trên đất Mỹ khá mơ hồ. Thông thường, quân đội liên bang không được thực hiện nhiệm vụ thực thi pháp luật dân sự đối với công dân Mỹ trừ khi có tình trạng khẩn cấp. Đạo luật Chống Nổi dậy (Insurrection Act) là cơ chế chính, nhưng Tổng Thống Trump đã không viện dẫn đạo luật này mà dựa vào một luật liên bang khác cho phép liên bang hóa Vệ Binh Quốc Gia trong một số trường hợp.
Vệ Binh Quốc Gia là lực lượng lai, phục vụ cả lợi ích của tiểu bang và liên bang. Thông thường họ hoạt động dưới sự chỉ huy của tiểu bang. Luật mà Tổng Thống Trump viện dẫn cho phép đặt Vệ Binh Quốc Gia dưới quyền chỉ huy liên bang khi Mỹ bị tấn công, có nguy cơ nổi dậy, hoặc khi Tổng Thống không thể “thực thi pháp luật của Hoa Kỳ” bằng lực lượng thông thường. Tuy nhiên, luật này cũng nói rằng các mệnh lệnh phải được “ban hành thông qua các thống đốc của các tiểu bang”, làm dấy lên câu hỏi về tính pháp lý khi hành động không có sự đồng thuận của thống đốc.
Vai trò của Vệ Binh Quốc Gia trong lần triển khai này được giới hạn. Tuyên bố của Tổng Thống Trump nêu rõ họ sẽ đóng vai trò hỗ trợ bằng cách bảo vệ các nhân viên ICE (Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan) khi họ thi hành pháp luật, chứ không trực tiếp thực thi pháp luật. Các chuyên gia pháp lý như Steve Vladeck của Đại học Georgetown cho rằng quân đội liên bang không thể tham gia vào các hoạt động thực thi pháp luật thông thường trừ khi Đạo luật Chống Nổi dậy được viện dẫn. Ông Vladeck cảnh báo rằng động thái này vẫn tiềm ẩn nguy cơ sử dụng vũ lực và có thể là bước đệm cho các đợt triển khai quân đội mạnh mẽ hơn sau này.
Trong lịch sử, Đạo luật Chống Nổi dậy và các luật liên quan đã được sử dụng trong Phong trào Dân quyền (để bảo vệ học sinh da màu vào trường) và trong các cuộc bạo loạn tại Los Angeles năm 1992. Vệ Binh Quốc Gia cũng thường được điều động ứng phó thiên tai, nhưng thường là với sự đồng thuận của các thống đốc.
Tổng Thống Trump từng thể hiện ý định sẵn sàng sử dụng quân đội trên đất Mỹ. Năm 2020, ông đe dọa viện dẫn Đạo luật Chống Nổi dậy trong các cuộc biểu tình George Floyd nhưng không thực hiện sau khi Bộ trưởng Quốc phòng lúc đó Mark Esper phản đối. Tuy nhiên, khi vận động cho nhiệm kỳ thứ hai, ông nói rằng nếu vấn đề này tái diễn, ông sẽ “không chờ đợi”. Cố vấn hàng đầu của ông, Stephen Miller, cũng từng giải thích cách ông sẽ sử dụng Vệ Binh Quốc Gia từ các tiểu bang có thống đốc Đảng Cộng hòa để hỗ trợ thực thi chính sách di trú ở các bang khác không hợp tác.
Sau khi Tổng Thống Trump tuyên bố liên bang hóa Vệ Binh Quốc Gia, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth cũng cho biết các biện pháp khác có thể sẽ được triển khai, bao gồm việc đặt Thủy quân Lục chiến tại Trại Pendleton trong tình trạng báo động cao và có thể điều động nếu bạo lực tiếp tục.
