Ông Ivan Klíma, một nhà văn và nhà bất đồng chính kiến người Tiệp Khắc, người mà cuộc đời và tác phẩm bị ảnh hưởng sâu sắc bởi các chế độ toàn trị của châu Âu thế kỷ 20, đã từ trần hôm thứ Bảy, ngày 4 tháng 10 năm 2025, tại nhà riêng sau một thời gian dài lâm bệnh. Ông hưởng thọ 94 tuổi.
Là một cây bút sung mãn, ông Klíma đã xuất bản tiểu thuyết, kịch, tập truyện ngắn và tiểu luận, cùng với sách thiếu nhi, trở thành một cây bút nổi tiếng quốc tế với các tác phẩm được dịch ra hơn 30 thứ tiếng.
Sinh ra với tên Ivan Kauders tại Praha vào ngày 14 tháng 9 năm 1931, ông Klíma đã phải đối mặt với chế độ đàn áp đầu tiên trong Thế chiến II khi gia đình Do Thái của ông bị đưa đến trại tập trung Theresienstadt của Đức Quốc xã. Dù vậy, tất cả họ đều sống sót.
Chế độ Cộng sản mới lên nắm quyền ở Tiệp Khắc năm 1948 ban đầu hứa hẹn nhiều điều cho Klíma và nhiều người khác từng bị bức hại. Ông gia nhập Đảng Cộng sản năm 1953, cùng năm cha ông bị bỏ tù vì lý do chính trị. Ông bị khai trừ khỏi đảng năm 1967 sau khi chỉ trích chế độ Cộng sản trong một bài phát biểu tại cuộc họp các nhà văn.
Một năm sau, các tác phẩm của ông bị cấm sau khi cuộc xâm lược của Liên Xô năm 1968 đàn áp các cải cách tự do của chính phủ Alexander Dubček, chấm dứt một kỷ nguyên tự do hơn được biết đến với tên gọi “Mùa xuân Praha”.
Ông Klíma từng chia sẻ với đài phát thanh công cộng Tiệp Khắc vào năm 2010 về hai tập hồi ký “Thế kỷ điên rồ của tôi”: “Sự điên rồ của thế kỷ 20 mà tôi viết về có liên quan đến các hệ tư tưởng toàn trị, những hệ tư tưởng đã gây ra những tội ác không thể tin được. Và điều đó đã xảy ra bất chấp việc các quốc gia đó thuộc về nền văn minh của chúng ta, họ là những quốc gia có truyền thống văn hóa phong phú.”
Sau khi học tiếng Séc và lý thuyết văn học tại Đại học Charles ở Praha vào những năm 1950, ông Klíma làm biên tập viên cho nhiều tạp chí văn học và bắt đầu viết cho các tạp chí khác. Những câu chuyện và tiểu thuyết đa lớp của ông, bao gồm tác phẩm được đánh giá cao “Quan tòa ra tòa” (Judge on Trial), đã phản ánh tình cảnh của cá nhân khi đối mặt với bộ máy nhà nước toàn trị.
Sau khi trở về từ một thời gian giảng dạy tại Đại học Michigan vào các năm 1969-1970, ông Klíma tham gia phong trào bất đồng chính kiến Tiệp Khắc. Các sách của ông vào thời điểm đó chỉ được xuất bản trong nước dưới dạng ấn phẩm ngầm.
Tuy nhiên, không giống nhiều đối thủ của chủ nghĩa cộng sản khác, ông Klíma phần lớn không phải làm những công việc chân tay chỉ để kiếm sống nhờ sự hỗ trợ từ nhà văn Philip Roth. Nhà văn người Mỹ này đã nhiều lần đến Tiệp Khắc trong những năm 1970 để giúp đỡ Klíma, Kundera và các nhà văn bị cấm khác, đồng thời giám sát việc xuất bản các tác phẩm của họ tại Hoa Kỳ.
Sau Cách mạng Nhung năm 1989 lật đổ ách thống trị của cộng sản tại quê hương, ông Klíma tập trung toàn thời gian cho việc viết lách. Bên cạnh “Quan tòa ra tòa”, các tác phẩm nổi tiếng khác của ông bao gồm “Tình yêu và Rác rưởi” (Love and Garbage), “Những nghề nghiệp vàng son của tôi” (My Golden Trades) và “Tinh thần Praha và các tiểu luận khác” (The Spirit of Prague and Other Essays).
Trái ngược với tiểu thuyết phức tạp, đậm chất Kafkaesque dành cho người lớn, sách thiếu nhi của ông Klíma lại vui tươi hơn. Chúng bao gồm cả kịch bản cho nhiều tập phim có nhân vật anh hùng hoạt hình nổi tiếng Chuột chũi Tí hon.
Năm 2002, cựu Tổng thống Václav Havel đã trao tặng ông Klíma Huân chương Phục vụ Xuất sắc cho Cộng hòa Séc. Cùng năm đó, ông Klíma cũng đoạt giải Franz Kafka danh giá.
Trong số tất cả những thời kỳ đầy biến động mà ông chứng kiến, ông Klíma nói rằng khoảnh khắc ông rời khỏi trại tập trung của Đức Quốc xã trong tự do và còn sống là trải nghiệm sống động nhất của ông. Ông từng nói: “Chỉ có sự sống và cái chết. Không gì khác quan trọng cả.”
Thông tin được cung cấp bởi Associated Press.
