Ông Siarhei Tsikhanouski, một trong những nhân vật đối lập chủ chốt của Belarus, trông gần như không thể nhận ra sau khi được trả tự do bất ngờ hôm thứ Bảy vừa qua. Sau 5 năm bị giam cầm, người đàn ông cao 1m92 từng nặng 135 kg giờ chỉ còn 79 kg.
Ông Tsikhanouski được trả tự do cùng 13 tù nhân khác và được đưa đến Vilnius, thủ đô nước láng giềng Lithuania, nơi ông đoàn tụ với vợ, lãnh đạo đối lập Belarus đang sống lưu vong Sviatlana Tsikhanouskaya, và các con. Nói chuyện với AP News một ngày sau đó, ông Tsikhanouski cố gắng mỉm cười và pha trò, nhưng khó kìm nén những tiếng thở dài nặng nề khi nhớ lại những gì đã phải chịu đựng sau song sắt.
“Đây chắc chắn là tra tấn,” ông Tsikhanouski nói trong cuộc phỏng vấn đầu tiên kể từ khi được trả tự do. Các quan chức nhà tù “liên tục nói với tôi: ‘Anh sẽ ở đây không chỉ 20 năm chúng tôi đã tuyên án.’ Chúng tôi sẽ lại kết tội anh nữa,” ông kể. “Họ nói rằng ‘Anh sẽ không bao giờ ra ngoài được.’ Và họ cứ lặp đi lặp lại: ‘Anh sẽ chết ở đây.’”
Ông Tsikhanouski cho biết ông “gần như quên mất cách nói chuyện” trong những năm bị biệt giam hoàn toàn, không được chăm sóc y tế và chỉ được cho ăn vừa đủ để tồn tại. “Nếu bạn thấy tôi khi họ chỉ đổ hai thìa cháo vào đĩa, hai thìa nhỏ…” ông nói thêm rằng ông không thể mua bất cứ thứ gì trong căng tin nhà tù. “Đôi khi họ cho tôi một ít kem đánh răng, một mẩu xà phòng nhỏ như bố thí. Có lúc cho, có lúc không.”
Ông Tsikhanouski, 46 tuổi, một blogger và nhà hoạt động nổi tiếng, được trả tự do chỉ vài giờ sau khi chính quyền Belarus thông báo rằng Tổng thống chuyên quyền Alexander Lukashenko đã gặp đặc phái viên của Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump về vấn đề Ukraine tại Minsk, thủ đô của Belarus. Ông Keith Kellogg trở thành quan chức cấp cao nhất của Hoa Kỳ đến thăm Belarus trong nhiều năm.
Ông Tsikhanouski, nổi tiếng với khẩu hiệu chống Lukashenko “ngăn chặn con gián,” bị bắt sau khi tuyên bố kế hoạch thách thức nhà lãnh đạo này trong cuộc bầu cử năm 2020 và ngay trước khi chiến dịch bắt đầu. Ông bị kết án 19 năm 6 tháng với các cáo buộc được xem là có động cơ chính trị. Vợ ông đã tranh cử thay, tập hợp đám đông trên khắp đất nước. Kết quả chính thức trao cho ông Lukashenko nhiệm kỳ thứ sáu, nhưng bị phe đối lập và phương Tây lên án là gian lận.
Kể từ đó, ông Lukashenko đã thắt chặt quyền lực, giành chiến thắng nhiệm kỳ thứ bảy trong cuộc bầu cử gây tranh cãi vào tháng 1 năm 2025. Từ giữa năm 2024, chính phủ của ông đã ân xá cho gần 300 tù nhân – bao gồm cả công dân Hoa Kỳ – điều mà các nhà phân tích xem là nỗ lực hàn gắn quan hệ với phương Tây.
Ông Tsikhanouski ghi nhận Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump đã giúp đỡ việc trả tự do cho ông. “Tôi cảm ơn Donald Trump vô cùng,” ông Tsikhanouski nói. “Họ (chính quyền Belarus) muốn Trump ít nhất, một chút, đâu đó, đáp lại họ. Họ sẵn sàng trả tự do cho tất cả. Tất cả họ!”
Hàng chục nghìn người đã xuống đường sau cuộc bỏ phiếu tháng 8 năm 2020. Hàng nghìn người bị bắt, nhiều người bị cảnh sát đánh đập. Các nhân vật đối lập nổi tiếng hoặc chạy trốn ra nước ngoài hoặc bị bỏ tù.
Theo Viasna, nhóm nhân quyền lâu đời và nổi bật nhất ở Belarus, ít nhất 1.177 tù nhân chính trị vẫn đang bị giam giữ. Trong số đó có người sáng lập Viasna, nhà hoạt động nhân quyền và người đoạt giải Nobel Hòa bình Ales Bialiatski, cùng với Viktor Babaryka và Maria Kolesnikova.
Ông Tsikhanouski gọi việc mình được trả tự do là “một giấc mơ vẫn khó tin.” Ông kể hôm thứ Bảy, cai ngục đưa ông ra khỏi trung tâm tạm giam KGB, trùm túi đen lên đầu và còng tay trước khi đưa lên xe buýt nhỏ. Ông và các tù nhân khác không biết mình sẽ đi đâu.
“Thành thật mà nói, tôi vẫn không thể tin được. Tôi sợ mình sẽ thức dậy và mọi thứ vẫn như cũ. Tôi không tin, tôi vẫn không tin,” ông nói, thường xuyên dừng lại và lau nước mắt.
Các con của ông Tsikhanouski – con gái 9 tuổi và con trai 15 tuổi – đã không nhận ra ông khi họ đoàn tụ. “Chúng tôi vào và vợ tôi nói với con gái, ‘Ba con đến rồi,’” ông nói trong nước mắt. “Ban đầu con bé không hiểu, rồi nó chạy vào – nó khóc, tôi khóc… rất lâu. Con trai tôi cũng vậy! Đây là những cảm xúc không thể diễn tả.”
Ông Tsikhanouski, người cho biết sức khỏe đã sa sút sau song sắt, có kế hoạch khám sức khỏe ở Lithuania. Ông nói lạnh và đói là “những nguyên nhân chính gây bệnh” ảnh hưởng đến hầu hết các tù nhân chính trị ở Belarus, những người bị đối xử trong “điều kiện đặc biệt khắc nghiệt.”
“Có bệnh ngoài da, và ai cũng có vấn đề về thận do lạnh – và không ai thực sự hiểu chuyện gì đang xảy ra,” ông Tsikhanouski nói. “Máu chảy ra từ miệng, từ mũi tôi. Đôi khi tôi bị co giật – nhưng tất cả là do lạnh, cái lạnh khủng khiếp khi bạn ngồi trong những phòng giam kỷ luật đó.”
Ông Tsikhanouski nói điều kiện giam giữ được cải thiện một chút sau cái chết của lãnh đạo đối lập Nga Alexei Navalny vào tháng 2 năm 2024. “Khi Alexei Navalny chết, tôi nghĩ, có lẽ tôi cũng sẽ sớm như vậy… Và rồi có điều gì đó thay đổi. Rõ ràng là ai đó cấp trên đã nói, ‘Đảm bảo ông ta không chết ở đây. Chúng ta không cần vấn đề đó.’ Mọi thứ trở nên nhẹ nhàng hơn một chút… Đến một lúc nào đó, có lệnh truyền xuống: Tsikhanouski phải được giữ cho sống, không được giết.”
Ông Tsikhanouski đổ lỗi cho Tổng thống Nga Vladimir Putin đã hỗ trợ ông Lukashenko, cả trong các cuộc biểu tình năm 2020 và cho đến ngày nay. Ông Tsikhanouski bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với Ukraine, gọi Điện Kremlin là kẻ thù chung của cả hai nước.
“Nếu không có Putin, chúng tôi đã sống ở một đất nước khác rồi. Putin công nhận chiến thắng của Lukashenko trong cuộc bầu cử, ông ta gọi trắng là đen. Tức là ông ta từ chối nhìn nhận sự gian lận,” ông Tsikhanouski nói. “Họ giúp đỡ lẫn nhau. Vì Putin mà chính phủ bất hợp pháp này vẫn còn ở Belarus.”
Một số nhà phân tích suy đoán rằng bằng cách trả tự do cho ông Tsikhanouski, chính quyền Belarus có thể đang cố gắng gây chia rẽ trong phe đối lập. Nhưng ông Tsikhanouski nhấn mạnh ông không có ý định thách thức vai trò của vợ mình là người đứng đầu phe đối lập Belarus được quốc tế công nhận, và ông kêu gọi đoàn kết.
Ông Tsikhanouski cho biết sẽ không ngừng chiến đấu và muốn trở lại hoạt động tích cực với tư cách là một nhân vật chính trị và một blogger. Tuy nhiên, ông nghi ngờ rằng ông Lukashenko, hiện 70 tuổi, sẽ tự nguyện từ chức, bất chấp tuổi tác. Tin từ AP News.
