Theo tin từ ABC News, Hoa Kỳ đang dần rút lui khỏi vai trò thúc đẩy các lý tưởng dân chủ ở nước ngoài dưới thời Tổng Thống Donald Trump. Điều này đánh dấu sự thay đổi đáng kể so với chính sách đối ngoại kéo dài hàng thập kỷ của Mỹ, vốn được duy trì qua nhiều đời tổng thống từ cả hai đảng.
Những tháng đầu tiên của nhiệm kỳ Tổng Thống Trump đã chứng kiến nhiều động thái làm suy yếu các nỗ lực của Mỹ nhằm quảng bá dân chủ và phá vỡ bức tường thông tin của các chính phủ độc tài. Cụ thể, Cơ quan Truyền thông Toàn cầu Hoa Kỳ (US Agency for Global Media – USAGM), đơn vị giám sát các đài phát thanh và truyền hình nổi tiếng như Voice of America (VOA), Radio Free Europe, và Radio Free Asia, đã bị cắt giảm mạnh. Bộ Ngoại giao cũng được tái cấu trúc, loại bỏ văn phòng chuyên trách về dân chủ toàn cầu. Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), dù mới năm ngoái còn khởi xướng một sáng kiến ngăn chặn sự suy thoái dân chủ trên toàn cầu, cũng bị cắt giảm ngân sách nghiêm trọng.
Đối với nhiều người, các dịch vụ như VOA từng là “ngọn hải đăng tự do”. Pedro Spivakovsky-Gonzalez, người lớn lên ở Liên Xô cũ, kể lại cha và ông bà anh từng phải ghé sát tai vào radio để nghe VOA xuyên qua sóng nhiễu của chính phủ. Đó là “cửa sổ nhìn ra thế giới khác”, giúp họ hình dung một cuộc sống khác trước khi chuyển đến Mỹ. Việc Tổng Thống Trump tìm cách cắt giảm USAGM khiến anh cảm thấy như bị “đấm vào bụng”.
Các chuyên gia nhận định, những động thái này sẽ tạo ra khoảng trống trong việc thúc đẩy tự do và chính phủ đại diện, đồng thời có thể đẩy nhanh xu hướng chống dân chủ đang diễn ra trên khắp thế giới. Giáo sư khoa học chính trị Staffan Lindberg từ Đại học Gothenburg (Thụy Điển) cho rằng, Mỹ từng là cường quốc hàng đầu trong việc phổ biến dân chủ toàn cầu, nhưng điều này đang thay đổi.
David Salvo, Giám đốc điều hành Liên minh Bảo vệ Dân chủ tại German Marshall Fund, nhấn mạnh rằng thúc đẩy dân chủ ở nước ngoài là “trụ cột của chính sách đối ngoại Mỹ trong 50 năm qua”, giúp đảm bảo quan hệ ổn định, hòa bình, giảm nguy cơ xung đột và thúc đẩy hợp tác kinh tế.
Tuy nhiên, Tổng Thống Trump đã nhắm vào các chương trình dân chủ thông qua Bộ Ngoại giao và USAID. Bộ Tài chính đã ngừng cấp vốn cho Quỹ Quốc gia vì Dân chủ (National Endowment for Democracy). Ngoại trưởng Marco Rubio cũng cho biết sẽ đóng cửa văn phòng Bộ Ngoại giao với sứ mệnh xây dựng “các xã hội dân chủ, an ninh, ổn định và công bằng hơn”.
Các tổ chức phi lợi nhuận của Mỹ đã hoạt động hàng thập kỷ để hỗ trợ xã hội dân sự và các nhà hoạt động dân chủ ở nước ngoài cũng bị ảnh hưởng bởi việc cắt giảm tài trợ. Vấn đề liệu các chương trình dân chủ toàn cầu có đáng được đầu tư hay không đã được đặt ra trong một phiên điều trần gần đây tại Hạ viện Mỹ. Tom Malinowski, cựu trợ lý ngoại trưởng dưới thời Tổng thống Barack Obama, bày tỏ lo ngại rằng chính quyền hiện tại đang “loại bỏ những điều cơ bản nhất”.
Uzra Zeya, người đứng đầu tổ chức phi lợi nhuận Human Rights First, gọi việc Mỹ gần như giải tán các chương trình dân chủ và nhân quyền là “đau lòng và đáng báo động”, với “những tác động lâu dài tàn khốc đối với an ninh quốc gia và sự thịnh vượng của Mỹ”.
Trong hơn 80 năm, VOA và các đài liên quan đã cung cấp tin tức cho hàng trăm triệu người trên khắp thế giới bằng nhiều ngôn ngữ. Đài này bắt đầu hoạt động từ Thế chiến II để cung cấp tin tức cho người Đức, sau đó đối phó với sự gây nhiễu từ Liên Xô, Trung Quốc, Iran và Triều Tiên. Tuy nhiên, nỗ lực “im lặng” VOA thành công nhất lại đến từ chính phủ Mỹ, khi đài này gần như bị đóng cửa vào tháng 3 vừa qua theo một sắc lệnh hành pháp.
Lisa Brakel, một thủ thư về hưu 66 tuổi, nhớ lại VOA là “điểm tựa” khi bà dạy nhạc ở Kuwait vào những năm 1980. Bà và đồng nghiệp thường cùng nhau nghe VOA để cập nhật tin tức Mỹ. Khi nghe tin VOA có thể bị đóng cửa, bà rất lo lắng vì “quá nhiều người phụ thuộc vào nó”, và là một thủ thư, bất kỳ sự cắt giảm nào đối với quyền tiếp cận thông tin tự do đều khiến bà quan ngại sâu sắc.
Tương lai của VOA vẫn chưa chắc chắn. Mới đây, chính quyền Tổng Thống Trump đã đồng ý sử dụng nguồn cấp tin từ mạng lưới truyền thông bảo thủ OAN (thường ủng hộ Trump) trên VOA và các dịch vụ khác.
Tại châu Á, việc cắt giảm Radio Free Asia (RFA) đồng nghĩa với việc mất đi dịch vụ tin tức độc lập bằng tiếng Duy Ngô Nhĩ duy nhất trên thế giới, đóng cửa Asia Fact Check Lab chuyên đưa tin về thông tin sai lệch từ Đảng Cộng sản Trung Quốc, và hạn chế quyền tiếp cận thông tin tại các quốc gia thiếu truyền thông tự do như Trung Quốc, Triều Tiên và Myanmar. Chủ tịch RFA, Bay Fang, khẳng định công việc của RFA là “duy trì sự thật để những kẻ độc tài không có tiếng nói cuối cùng”.
Các chuyên gia theo dõi nền dân chủ toàn cầu cảnh báo rằng khoảng trống thông tin do chính quyền Mỹ tạo ra sẽ khuyến khích các đối thủ của Mỹ như Nga và Trung Quốc, vốn đang tích cực định hình dư luận toàn cầu. Bà Barbara Wejnert, nhà xã hội học chính trị tại Đại học Buffalo, người nghiên cứu các nền dân chủ toàn cầu, cho biết các nỗ lực ngoại giao thông qua các đài truyền hình và tổ chức phi lợi nhuận của Mỹ đã góp phần tạo nên “sự gia tăng nhanh chóng các quốc gia dân chủ hóa” vào cuối thế kỷ 20. Bà nhấn mạnh, “Đặc biệt ngày nay khi sự thật bị bóp méo và mọi người không tin tưởng chính phủ, việc truyền bá khái niệm tự do và dân chủ thông qua truyền thông thậm chí còn quan trọng hơn.”
