Sau hai năm tăng trưởng mạnh mẽ nhờ chi tiêu quân sự cho cuộc chiến tại Ukraine, nền kinh tế Nga đang có dấu hiệu chậm lại. Doanh thu từ dầu mỏ sụt giảm, thâm hụt ngân sách gia tăng và chi tiêu quốc phòng cũng đã chững lại.
Điện Kremlin đang cần tiền để ổn định tài chính, và rõ ràng Tổng thống Vladimir Putin dự định lấy nguồn tiền đó từ người dân và các doanh nghiệp nhỏ thông qua việc tăng thuế giá trị gia tăng (VAT) lên 22% từ mức 20%, dự kiến sẽ đóng góp thêm khoảng 1 nghìn tỷ rúp (khoảng 12,3 tỷ USD) vào ngân sách nhà nước. Luật này đã được trình lên quốc hội Nga và dự kiến có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 tới.
Bên cạnh đó, ngưỡng doanh thu yêu cầu các doanh nghiệp thu thuế VAT cũng sẽ được hạ thấp xuống còn 10 triệu rúp (khoảng 123.000 USD) doanh thu bán hàng hàng năm, thay vì 60 triệu rúp như hiện nay, áp dụng dần cho đến năm 2028. Thay đổi này nhằm hạn chế các thủ đoạn trốn thuế, nhưng cũng sẽ ảnh hưởng đến các doanh nghiệp nhỏ như cửa hàng tiện lợi hay tiệm làm tóc.
Chính phủ Nga cũng đề xuất tăng thuế đối với rượu mạnh, rượu vang, bia, thuốc lá và thuốc lá điện tử. Ngoài ra, phí gia hạn giấy phép lái xe và phí cấp giấy phép lái xe quốc tế cũng tăng, cùng với việc bãi bỏ ưu đãi thuế đối với ô tô nhập khẩu. Theo trang tin Kommersant, chính phủ đang cân nhắc áp thuế công nghệ đối với thiết bị kỹ thuật số, bao gồm cả điện thoại thông minh và máy tính xách tay, với mức thuế lên tới 5.000 rúp (khoảng 61,50 USD) cho các mặt hàng đắt tiền nhất.
Những dấu hiệu chậm lại của nền kinh tế và việc tăng thuế cho thấy ông Putin và người dân Nga sẽ phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn hơn trong những tháng tới, giữa chi tiêu cho quân sự và phúc lợi tiêu dùng. Theo tin từ Associated Press, nhiều người dân Moscow bày tỏ sự không hài lòng nhưng cũng có phần cam chịu, cho rằng việc tăng giá thực phẩm sẽ ảnh hưởng nặng nề, đặc biệt là ở các vùng nghèo và với những người có thu nhập thấp.
Bà Svetlana Martynova, một người nghỉ hưu, nhận định việc yêu cầu các doanh nghiệp nhỏ thu thuế VAT sẽ phản tác dụng, bà nói: “Tôi nghĩ rằng các doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ phá sản. Ngân sách sẽ thu về ít hơn, chứ không phải nhiều hơn.”
Việc tăng VAT diễn ra sau những thay đổi về phí tái chế khi đăng ký ô tô, mà bước đi này chủ yếu ảnh hưởng đến các xe nhập khẩu đắt tiền. Từ ngày 1 tháng 12, cá nhân sẽ không còn được hưởng mức ưu đãi 3.400 rúp (khoảng 42 USD) cho các xe có hơn 160 mã lực, mà phải trả mức phí thương mại, có thể lên tới hàng trăm nghìn rúp, tương đương hàng nghìn đô la Mỹ cho mỗi chiếc xe.
Tuy nhiên, theo ông Andrei Olkhovsky, Tổng giám đốc Avtodom, một tập đoàn đại lý ô tô lớn, bước đi này khó có thể thúc đẩy đầu tư vào sản xuất trong nước, do lãi suất ngân hàng trung ương cao và quy mô thị trường Nga nhỏ hơn so với Trung Quốc. Ông dự đoán doanh số bán hàng “sẽ giảm trong ngắn hạn, nhưng sẽ phục hồi về mức hiện tại trong vòng sáu tháng.” Ông cũng nói thêm: “Việc tăng thuế và phí sẽ ảnh hưởng đến giá cả đối với người tiêu dùng cuối cùng. Người tiêu dùng sẽ tính toán điều này vào lối sống của họ và yêu cầu mức lương cao hơn từ người sử dụng lao động của họ. Điều này sẽ làm tăng chi phí của mọi thứ xung quanh chúng ta.”
Nền kinh tế Nga đã suy giảm vào đầu năm 2025 và dự kiến chỉ tăng trưởng khoảng 1% trong năm nay, theo ước tính của chính phủ, sau khi tăng trưởng hơn 4% vào năm 2023 và 2024. Tốc độ tăng trưởng bị ảnh hưởng bởi lãi suất ngân hàng trung ương cao, hiện ở mức 16,5%, nhằm kiểm soát lạm phát 8% do chi tiêu quân sự khổng lồ gây ra. Doanh thu từ dầu mỏ giảm khoảng 20% trong năm nay, chủ yếu do giá toàn cầu giảm, theo Viện Kinh tế Kyiv. Các biện pháp trừng phạt của phương Tây áp đặt do cuộc chiến chống Ukraine đã liên tục kìm hãm tăng trưởng bằng cách tăng chi phí và làm nản lòng các khoản đầu tư có thể mở rộng năng lực sản xuất của nền kinh tế.
Do đó, thâm hụt ngân sách năm nay đã được điều chỉnh tăng từ 0,5% lên 2,6%, so với 1,7% vào năm ngoái. Mặc dù con số này không quá lớn so với các quốc gia khác, nhưng khác với họ, Nga không thể vay trên thị trường trái phiếu quốc tế và phải dựa vào các ngân hàng trong nước để vay tín dụng.
Bộ trưởng Tài chính Anton Siluanov cho biết việc tăng doanh thu được ưu tiên hơn là tăng vay nợ, vì vay nợ quá mức “sẽ dẫn đến việc đẩy nhanh lạm phát, và kết quả là, sẽ làm tăng lãi suất cơ bản” từ ngân hàng trung ương, điều này sẽ gây tổn hại cho đầu tư và tăng trưởng.
Việc tăng VAT có thể ban đầu làm tăng lạm phát khi các nhà bán lẻ cập nhật bảng giá. Tuy nhiên, về lâu dài, nó có thể làm giảm áp lực giá cả bằng cách giảm nhu cầu hàng hóa và giúp ngân hàng trung ương trong cuộc chiến kiểm soát lạm phát.
Việc tăng thuế và phí là một bước thụt lùi so với nền kinh tế thời chiến của Nga trong hai năm trước, khi người dân có nhiều tiền hơn trong túi. Giá dầu xuất khẩu cao đã lấp đầy kho bạc nhà nước, trong khi chi tiêu quân sự tăng vọt đã thúc đẩy việc làm, và tiền lương của công nhân nhà máy đã theo kịp lạm phát. Cùng với đó, việc tuyển quân và các khoản thưởng khi nhập ngũ đã bơm tiền vào các vùng nghèo.
Bà Alexandra Prokopenko, thành viên tại Trung tâm Carnegie Eurasia Russia ở Berlin, cho biết Tổng thống Putin sẽ không cạn tiền trong ngắn hạn. Bà nói: “Tăng trưởng đang chậm lại, nhưng các tập đoàn đang nộp thuế, người dân đang tiêu dùng và nhận lương, và trả thuế từ số tiền đó. Trong 12 hoặc 14 tháng tới, ông Putin có đủ tiền để duy trì nỗ lực chiến tranh hiện tại và mức chi tiêu hiện tại.” Sau đó, bà nói thêm, “ông ấy sẽ phải đưa ra những lựa chọn khó khăn, sự đánh đổi giữa việc duy trì nỗ lực quân sự hoặc, ví dụ, duy trì sự dồi dào cho người tiêu dùng để người dân không cảm thấy 100% rằng chiến tranh đang diễn ra.”.
