Vào Chủ Nhật tới đây, người dân Mexico sẽ lần đầu tiên trong lịch sử đi bỏ phiếu để bầu chọn các thẩm phán. Cuộc bầu cử mang tính bước ngoặt này đang gây ra một cuộc tranh luận gay gắt: liệu nó sẽ làm sâu sắc thêm sự suy thoái dân chủ hay giúp làm trong sạch hệ thống tòa án đang tràn lan tham nhũng và tình trạng miễn trừ trách nhiệm?
Cuộc bỏ phiếu diễn ra trong bối cảnh quyền lực ngày càng tập trung vào Văn phòng Tổng thống và tội phạm có tổ chức đang gia tăng ảnh hưởng tại nhiều khu vực của đất nước. Những người chỉ trích lo ngại rằng việc bầu cử thẩm phán sẽ làm suy yếu nguyên tắc kiểm soát và cân bằng quyền lực trong chính phủ, đồng thời giúp đảng cầm quyền dễ dàng chi phối hệ thống tòa án.
Trước đây, các thẩm phán và nhân viên tòa án thường được bổ nhiệm dựa trên năng lực và kinh nghiệm. Giờ đây, cuộc bầu cử có hơn 7.700 ứng viên tranh giành hơn 2.600 vị trí tư pháp, bao gồm cả các vị trí tại Tòa án Tối cao Mexico. Hàng trăm vị trí khác sẽ được bầu vào năm 2027.
Cải cách này được dẫn dắt bởi cựu Tổng thống Andrés Manuel López Obrador, người thường xuyên bất đồng với các tòa án do họ bác bỏ nhiều đề xuất cải cách và ngăn chặn các dự án mà ông cho là lạm quyền hành pháp. Sau khi đảng Morena của ông giành chiến thắng áp đảo trong cuộc bầu cử Tổng thống và lập pháp năm ngoái, cải cách hiến pháp này đã được thông qua nhanh chóng. Tổng thống kế nhiệm, bà Claudia Sheinbaum, cũng tiếp tục ủng hộ.
Bà Sheinbaum và cựu Tổng thống López Obrador khẳng định rằng việc bầu cử thẩm phán sẽ giúp loại bỏ tham nhũng trong ngành tư pháp và đưa ngành này gần gũi hơn với người dân. Bà Sheinbaum phát biểu: “Ai sẽ chọn các thẩm phán? Nhân dân Mexico. Đó là sự khác biệt lớn giữa trước đây và bây giờ. Và đó là dân chủ.”
Tuy nhiên, cách thiết kế cải cách và quy trình lựa chọn ứng viên đã gây nhiều tranh cãi. Nhiều ứng viên đã được chọn thông qua bốc thăm sau khi được sàng lọc bởi các ủy ban mà hai trong ba nhánh chính phủ kiểm soát đều thuộc đảng của Tổng thống. Điều này khiến các đối thủ – bao gồm các thẩm phán đương nhiệm, chuyên gia pháp lý, chính trị gia và cả các nhà quan sát nước ngoài – chỉ trích mạnh mẽ. Họ kêu gọi người dân tẩy chay cuộc bỏ phiếu vì cho rằng đảng cầm quyền đang lợi dụng lúc đang được lòng dân để chính trị hóa tòa án.
Thậm chí, một số ứng viên đã gây lo ngại, điển hình là Silvia Delgado García, cựu luật sư của trùm ma túy Joaquín “El Chapo” Guzmán, đang tranh cử vị trí thẩm phán hình sự. Các nhà phê bình cũng chỉ ra rằng cuộc bỏ phiếu về cải cách năm ngoái đã bị thúc đẩy vội vàng, tiêu chí ứng viên không phải lúc nào cũng được tuân thủ.
Theo tin từ ABC News, những thay đổi này còn gây ra sự lo ngại cho các nhà đầu tư quốc tế và cả chính quyền Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump, đặc biệt trong bối cảnh Mexico đang nỗ lực hợp tác với Mỹ về vấn đề tội phạm có tổ chức. Việc này có thể ảnh hưởng đến sự ổn định trong khu vực và làm giảm niềm tin của các nhà đầu tư vào môi trường pháp lý tại Mexico.
Nhiều người cảnh báo rằng, cải cách này có thể mở cánh cửa cho những thẩm phán thiếu năng lực và cho phép tội phạm có tổ chức gia tăng ảnh hưởng trong hệ thống công lý Mexico. “Cách cải cách này được thiết kế không mang lại cho người dân khả năng tiếp cận công lý tốt hơn. Nó được thiết kế để nắm quyền kiểm soát ngành tư pháp và xóa nhòa sự phân chia quyền lực,” một chuyên gia bầu cử nhận định.
