Miền Đông Nam Á đang hứng chịu những trận lũ lụt bất thường trong năm nay, với các cơn bão đến muộn và mưa xối xả gây tàn phá trên diện rộng.
Theo hãng tin AP, số người thiệt mạng đã vượt mốc 1.400 trên khắp Indonesia, Sri Lanka và Thái Lan, với hơn 1.000 người vẫn còn mất tích do lũ lụt và sạt lở đất. Tại Indonesia, nhiều ngôi làng bị cô lập hoàn toàn sau khi cầu và đường bị cuốn trôi. Hàng ngàn người ở Sri Lanka thiếu nước sạch, trong khi Thủ tướng Thái Lan thừa nhận những thiếu sót trong công tác ứng phó của chính phủ.
Malaysia cũng đang vật lộn với một trong những trận lũ lụt tồi tệ nhất từng xảy ra, khiến ba người thiệt mạng và hàng ngàn người phải di dời. Trong khi đó, Việt Nam và Philippines đã phải đối mặt với hàng loạt cơn bão và lũ lụt trong năm, gây thiệt hại nặng nề về người.
Các nhà khoa học khí hậu cho rằng điều này không phải là ngẫu nhiên mà là một dấu hiệu cảnh báo: một “bình thường mới” với các cơn bão, lũ lụt và tàn phá khốc liệt hơn.
Bà Jemilah Mahmood, thuộc Trung tâm Sức khỏe Hành tinh Sunway tại Kuala Lumpur, Malaysia, nhận định: “Đông Nam Á nên chuẩn bị cho khả năng tiếp diễn và có thể tồi tệ hơn của thời tiết cực đoan trong năm 2026 và nhiều năm sau đó.”
Các mô hình khí hậu năm ngoái đã tạo tiền đề cho thời tiết cực đoan năm nay. Nồng độ khí CO2 trong khí quyển đã tăng kỷ lục trong năm 2024, “tăng tốc” khí hậu và dẫn đến các hiện tượng thời tiết ngày càng khắc nghiệt.
Châu Á đang chịu tác động nặng nề nhất, với nhiệt độ tăng gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu. Các nhà khoa học đồng ý rằng cường độ và tần suất của các sự kiện thời tiết cực đoan đang gia tăng. Nhiệt độ đại dương ấm hơn cung cấp nhiều năng lượng hơn cho các cơn bão, khiến chúng mạnh hơn và mưa nhiều hơn, trong khi mực nước biển dâng cao làm gia tăng sức tàn phá của bão.
Các cơn bão cũng có xu hướng đến muộn hơn trong năm, nối tiếp nhau khi biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến các luồng không khí và hải lưu, bao gồm cả hiện tượng El Nino, khiến nước biển ấm hơn trong thời gian dài hơn và kéo dài mùa bão.
Ông Benjamin Horton, giáo sư khoa học trái đất tại Đại học Thành phố Hồng Kông, cho biết: “Mặc dù tổng số cơn bão có thể không tăng đáng kể, nhưng cường độ và tính khó lường của chúng sẽ gia tăng.”
Theo ông Aslam Perwaiz thuộc Trung tâm Chuẩn bị Thảm họa Châu Á, sự khó lường, cường độ và tần suất của các hiện tượng thời tiết cực đoan gần đây đang làm quá tải các chính phủ Đông Nam Á. Ông cho rằng điều này là do xu hướng tập trung vào việc ứng phó với thảm họa hơn là chuẩn bị cho chúng.
Ông Perwaiz cảnh báo: “Các thảm họa trong tương lai sẽ cho chúng ta ít thời gian chuẩn bị hơn nữa.”
Tại các tỉnh bị ảnh hưởng nặng nề nhất của Sri Lanka, ít có gì thay đổi kể từ trận sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004, theo bà Sarala Emmanuel, một nhà nghiên cứu nhân quyền tại Batticaloa. Bà nói: “Khi một thảm họa như thế này xảy ra, các cộng đồng nghèo và bị gạt ra ngoài lề xã hội là những người bị ảnh hưởng nặng nề nhất.”
Ông Sandun Thudugala thuộc tổ chức phi lợi nhuận Law and Society Trust, cho biết việc phát triển không được kiểm soát làm tổn hại đến hệ sinh thái địa phương đã làm trầm trọng thêm thiệt hại do lũ lụt. Ông nhấn mạnh Sri Lanka cần xem xét lại cách thức xây dựng và quy hoạch, có tính đến một tương lai mà thời tiết cực đoan là điều bình thường.
Các video về những khúc gỗ bị cuốn trôi cho thấy nạn phá rừng có thể đã làm lũ lụt tồi tệ hơn. Theo Global Forest Watch, các tỉnh của Indonesia bị ảnh hưởng bởi lũ lụt đã mất gần 20.000 km vuông rừng kể từ năm 2000, một diện tích lớn hơn cả bang New Jersey.
Các quốc gia đang thiệt hại hàng tỷ đô la mỗi năm vì biến đổi khí hậu. Việt Nam ước tính thiệt hại hơn 3 tỷ đô la trong 11 tháng đầu năm nay do lũ lụt, sạt lở đất và bão. Thái Lan ước tính khoảng 47 triệu đô la thiệt hại nông nghiệp kể từ tháng 8, và riêng trận lũ tháng 11 ở miền Nam Thái Lan đã gây thiệt hại khoảng 781 triệu đô la.
Indonesia không có số liệu thiệt hại cho năm nay, nhưng thiệt hại trung bình hàng năm từ thiên tai của nước này là 1,37 tỷ đô la. Theo tin từ The Associated Press, chi phí từ các thảm họa là gánh nặng bổ sung cho Sri Lanka, quốc gia đóng góp một phần nhỏ vào lượng khí thải carbon toàn cầu nhưng lại nằm ở tuyến đầu của tác động khí hậu, trong khi phần lớn nguồn lực của họ phải chi trả cho các khoản vay nước ngoài.
Ông Thudugala nói: “Cũng có một nhu cầu cấp thiết đối với các quốc gia dễ bị tổn thương như chúng tôi nhận được bồi thường cho những tổn thất mà chúng tôi phải gánh chịu do sự nóng lên toàn cầu.”
Tại hội nghị khí hậu COP30 ở Brazil hồi tháng trước, các quốc gia đã cam kết tăng gấp ba lần kinh phí hỗ trợ thích ứng với biến đổi khí hậu và cung cấp 1,3 nghìn tỷ đô la tài chính khí hậu hàng năm vào năm 2035. Tuy nhiên, con số này vẫn còn kém xa so với yêu cầu của các quốc gia đang phát triển và chưa rõ liệu các quỹ này có thực sự được giải ngân hay không.
Ông Thomas Houlie, thuộc Viện Phân tích Khí hậu, cho biết Đông Nam Á đang ở một ngã ba đường cho hành động khí hậu. Khu vực này đang mở rộng việc sử dụng năng lượng tái tạo nhưng vẫn phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.
Ông Houlie kết luận: “Những gì chúng ta đang chứng kiến trong khu vực là thảm khốc và đó là một lời nhắc nhở rõ ràng về hậu quả của cuộc khủng hoảng khí hậu.”
