Liên Hiệp Quốc (LHQ) đã gửi thư cảnh báo chính phủ Colombia về tình trạng ô nhiễm thủy ngân nghiêm trọng do hoạt động khai thác vàng trái phép tại lưu vực sông Atrato. LHQ nhấn mạnh rằng cuộc khủng hoảng này đang đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe và sự sinh tồn của các cộng đồng bản địa và người gốc Phi vốn phụ thuộc vào con sông này cho nguồn nước, thực phẩm và đời sống văn hóa.
Trong lá thư công bố ngày thứ Ba, ba báo cáo viên đặc biệt của Hội đồng Nhân quyền LHQ đã bày tỏ quan ngại sâu sắc về việc chính quyền Colombia chưa tuân thủ đầy đủ phán quyết năm 2016 của Tòa án Hiến pháp. Phán quyết này đã công nhận sông Atrato là một thực thể pháp lý, có quyền được bảo vệ và phục hồi.
Ông Marcos Orellana, báo cáo viên đặc biệt về độc chất và nhân quyền của LHQ, cho biết: “Mười năm đã trôi qua và chúng tôi nhận thấy việc thực thi và tuân thủ các điều khoản của phán quyết đó là chưa đủ. Một phần lớn của vấn đề bắt nguồn từ sự hiện diện của tội phạm có tổ chức – buôn lậu thủy ngân, buôn lậu vàng và tham nhũng trong lực lượng quân đội và cảnh sát.”
Sông Atrato, một trong những tuyến huyết mạch lớn nhất của Colombia, chảy gần 500 dặm từ dãy Andes phía tây ra biển Caribe qua những cánh rừng nhiệt đới xanh tươi của Choco, một trong những khu vực có đa dạng sinh học phong phú nhất nhưng cũng nghèo đói nhất đất nước. Nơi đây là sinh quán của các cộng đồng chủ yếu là người gốc Phi và thổ dân, những người sống dựa vào nghề đánh bắt cá và nông nghiệp quy mô nhỏ – những sinh kế giờ đây đang bị đe dọa bởi ô nhiễm độc hại.
Khai thác vàng trái phép hiện là một trong những nguyên nhân chính gây ra nạn phá rừng và ô nhiễm trên nhiều khu vực Amazon thuộc Mỹ Latinh. Giá vàng tăng vọt và hệ thống truy xuất nguồn gốc yếu kém đã thúc đẩy nhu cầu về vàng khai thác bất hợp pháp, vốn thường len lỏi vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Thủy ngân được sử dụng để tách kim loại vàng đã tàn phá động vật hoang dã – bao gồm cả cá heo sông và các loài cá – và gây ô nhiễm nguồn thực phẩm của các cộng đồng bản địa ở những vùng xa xôi của Amazon.
Ông Orellana cho biết văn phòng của ông đã nhận được bằng chứng cho thấy hơn một phần ba dân số trong lưu vực sông Atrato đã tiếp xúc với mức thủy ngân vượt quá giới hạn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Ông mô tả tình hình là “cực kỳ đáng lo ngại”, viện dẫn độc tính cực cao của kim loại này và khả năng gây tổn thương thần kinh, suy nội tạng và rối loạn phát triển ở trẻ chưa chào đời.
Lá thư – đồng ký bởi báo cáo viên đặc biệt về quyền có một môi trường lành mạnh và Nhóm Chuyên gia về Người gốc Phi – đã được gửi đến chính phủ Colombia hơn 60 ngày trước. Theo thủ tục tiêu chuẩn của LHQ, các chính phủ có 60 ngày để phản hồi trước khi thông tin được công bố. Theo tin từ Associated Press, cho đến nay chính phủ Colombia vẫn chưa đưa ra phản hồi chính thức.
Các báo cáo viên LHQ mô tả tình trạng ô nhiễm thủy ngân là sự vi phạm các quyền về sức khỏe, sinh mạng và môi trường sạch. Họ kêu gọi Colombia thực hiện các bước “ngay lập tức và hiệu quả” để ngăn chặn khai thác trái phép, làm sạch các khu vực bị ô nhiễm và cung cấp dịch vụ chăm sóc y tế cho các cộng đồng bị ảnh hưởng.
Việc sử dụng thủy ngân trong khai thác vàng quy mô nhỏ đã bị Colombia cấm vào năm 2018, tuy nhiên việc thực thi còn yếu kém, đặc biệt là ở các vùng xung đột do các nhóm vũ trang và mạng lưới tội phạm kiểm soát. Ông Orellana cho biết thêm, văn phòng của ông đã nhận được bằng chứng về lao động khổ sai, mại dâm cưỡng bức và tình trạng di dời dân cư liên quan đến các hoạt động khai thác trái phép trong khu vực. “Những hình thức bạo lực và vi phạm nhân quyền này đi kèm với ô nhiễm thủy ngân và phải được coi là tội phạm môi trường,” ông nhấn mạnh.
