Juneteenth không chỉ là một ngày kỷ niệm trên lịch. Đối với nhiều người Mỹ gốc Phi, đây là dịp để “trở về nhà”, nhìn lại, vui mừng và kết nối. Đây là thời điểm để tôn vinh sự bền bỉ của gia đình và tình thân.
Đài KHOU 11 vừa ra mắt phần thứ năm trong loạt phim tài liệu từng đoạt giải thưởng về Juneteenth, với tiêu đề “Juneteenth 1865–2025: Kinfolk and Family” (Juneteenth: Tình Thân và Gia Đình). Phim đào sâu vào di sản của các gia đình người Mỹ gốc Phi, từ gốc gác ở những làng quê châu Phi cho đến những buổi họp mặt dưới bóng cây sồi ở Texas sau khi được giải phóng.
Phim được quay tại đồn điền lịch sử Levi Jordan ở Hạt Brazoria, Texas, gần sông San Bernard. Đây là nơi ghi dấu những đau khổ khi người nô lệ phải đấu tranh để giữ gìn tổ ấm, dù gia đình họ luôn đứng trước nguy cơ bị chia cắt. Những câu chuyện mạnh mẽ từ cộng đồng, kể về nguồn gốc từ những người từng bị nô lệ, được truyền lại qua nhiều thế hệ. Chúng phản ánh nỗi đau chia ly và chiến thắng của sự đoàn tụ, đồng thời là lời kêu gọi mọi người khám phá lịch sử của chính mình.
Trước nạn buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương, cuộc sống ở châu Phi xoay quanh gia đình. Làng xóm có những đơn vị gia đình bền chặt, nhiều thế hệ sống gần nhau, tạo nên nền tảng cộng đồng vững chắc. Truyền thống “tình thân” sâu sắc này, nơi khái niệm gia đình mở rộng bao gồm cả “anh em họ chơi”, “bố mẹ đỡ đầu” hay “dì dượng chọn”, đã bị gián đoạn nhưng cũng được gìn giữ khi người châu Phi bị bắt làm nô lệ và phân tán khắp nơi.
Tại các đồn điền như Levi Jordan ở Texas, người nô lệ luôn sống trong sợ hãi bị chia lìa. Họ bị tước đoạt danh tính, tự do và cả người thân. Tuy nhiên, từ bi kịch đó đã nảy sinh sự kiên cường. Định nghĩa gia đình trở nên rộng lớn hơn; dù không cùng chung dòng máu, họ chia sẻ trải nghiệm và trở thành người thân. Trong một thế giới cấm kết hôn hợp pháp, người nô lệ tự tạo ra nghi lễ của riêng mình, như “nhảy qua chổi” (jumping the broom), để tôn vinh tình yêu và sự gắn kết. Sau khi được giải phóng, việc kết hôn hợp pháp là một trong những hành động đầu tiên để khẳng định cam kết.
Sau khi chế độ nô lệ chấm dứt năm 1865, nhiệm vụ đầu tiên của nhiều người được tự do là tìm kiếm người thân đã mất, thường không thành công. Vì vậy, họ xây dựng những gia đình mới – trong nhà thờ, trên mảnh đất họ mua được, và trong những khu dân cư nơi mọi người đều trở thành bà con lối xóm.
Đất đai trở thành huyết mạch mới, và cùng với đó là di sản. Chỉ 14 năm sau Juneteenth, hai anh em từng là nô lệ đã mua 200 mẫu đất ở Hạt Victoria. Hậu duệ của họ vẫn sở hữu mảnh đất đó, nay đã rộng gần 3.000 mẫu. Câu chuyện của họ, giống như nhiều câu chuyện khác, là một minh chứng cho việc phục hồi danh tính, phẩm giá và sức mạnh kinh tế thông qua đất đai và di sản.
Bộ phim tài liệu năm nay cũng khám phá truyền thống họp mặt gia đình – một hành động vui tươi nảy sinh từ mất mát. Các gia đình tụ họp năm này qua năm khác để tưởng nhớ, kết nối và gìn giữ những gì suýt bị mất đi. Họ ăn uống, cười đùa, kể chuyện, tôn vinh những người đi trước và chào đón những người mới sinh.
“Juneteenth 1865–2025: Kinfolk and Family” không chỉ là một bộ phim tài liệu; đó là một lời mời. KHOU 11 tạo ra bộ phim này để khuyến khích cộng đồng bắt đầu hành trình khám phá lịch sử gia đình của mình. Dù bạn tò mò về gốc gác hay câu chuyện di cư của gia đình, không bao giờ là quá muộn để bắt đầu.
Từ những nhà thờ như Antioch Missionary Baptist đến các học viện như Prairie View A&M, gia đình người Mỹ gốc Phi đã xây dựng cộng đồng từ sự hỗn loạn. Xây dựng cộng đồng là điều tối quan trọng; không có những tổ chức đó, sẽ không có sự sống tốt đẹp nào cả. Ngay cả dưới sự phân biệt đối xử có hệ thống, các gia đình da đen đã tạo nên những giá trị bền vững.
Juneteenth là về tự do và về gia đình. Bộ phim đặc biệt năm nay nhắc nhở chúng ta rằng tự do có ý nghĩa hơn khi được chia sẻ, và di sản có ý nghĩa hơn khi được hiểu rõ. Khi mọi người kỷ niệm Juneteenth, chúng ta tưởng nhớ cuộc đấu tranh, tôn vinh hành trình và kỷ niệm những người thân đã làm nên Juneteenth.
(Theo KHOU 11)
