TEL AVIV, Israel (AP) — Vụ tấn công quy mô lớn của Israel nhằm vào Iran vào sáng thứ Sáu vừa qua là đỉnh điểm của hàng thập kỷ thù địch giữa hai quốc gia vốn xem nhau là kẻ thù không đội trời chung.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu từ lâu đã xem Iran là mối đe dọa lớn nhất, viện dẫn chương trình hạt nhân, những tuyên bố thù địch và sự hỗ trợ của Tehran dành cho các nhóm ủy nhiệm chống Israel khắp khu vực. Ngược lại, Iran cũng chỉ trích Israel vì liên tục thực hiện các vụ ám sát, phá hoại nhắm vào nước này, cũng như cuộc chiến tàn khốc ở Dải Gaza.
Mặc dù Israel và Iran dường như luôn ở thế đối đầu, một loạt diễn biến gần đây, bao gồm các đòn giáng của Israel vào Iran và các đồng minh, cùng với việc Tổng Thống Hoa Kỳ hiện tại Donald Trump tái đắc cử, đã góp phần tạo tiền đề cho cuộc tấn công này.
Vì sao Israel và Iran thù địch?
Sau Cách mạng Hồi giáo năm 1979, giới lãnh đạo Iran ngay lập tức xác định Mỹ và Israel là kẻ thù chính, một phần lớn do quan hệ của hai nước này với Shah Mohammad Reza Pahlavi – vị vua cuối cùng của Iran, người đã bỏ trốn khi sắp qua đời vì bệnh và bị giới lãnh đạo mới căm ghét.
Trong hai thập kỷ qua, Israel liên tục cáo buộc Iran phát triển vũ khí hạt nhân. Iran khẳng định chương trình hạt nhân của họ chỉ vì mục đích hòa bình, nhưng người đứng đầu cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc đã cảnh báo rằng Tehran có đủ uranium làm giàu gần cấp độ vũ khí để chế tạo “một vài” quả bom hạt nhân nếu họ muốn.
Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) và các quốc gia phương Tây đánh giá Iran đã có một chương trình vũ khí hạt nhân có tổ chức cho đến năm 2003. Các cơ quan tình báo Mỹ đánh giá Iran không theo đuổi việc chế tạo bom vào thời điểm đó, nhưng tình hình có thể đã thay đổi.
Israel xem một Iran sở hữu vũ khí hạt nhân là mối đe dọa hiện hữu. Phá vỡ mạng lưới các nhóm ủy nhiệm của Iran trong khu vực là một mục tiêu chính của Israel.
Theo Thủ tướng Netanyahu, “Trong nhiều thập kỷ, những kẻ bạo ngược ở Tehran đã ngang nhiên kêu gọi tiêu diệt Israel. Họ hậu thuẫn những lời lẽ diệt chủng đó bằng một chương trình phát triển vũ khí hạt nhân.” Ông cũng so sánh tình hình này với thảm họa Holocaust, nhấn mạnh rằng “Nhà nước Do Thái từ chối trở thành nạn nhân của một thảm họa hạt nhân do chế độ Iran gây ra.”
Trục kháng chiến của Iran suy yếu
Trong bốn thập kỷ qua, Iran đã xây dựng mạng lưới các nhóm ủy nhiệm mà họ gọi là “Trục Kháng chiến” (Axis of Resistance). Những nhóm này – Hamas ở Gaza, Hezbollah ở Lebanon, Houthis ở Yemen và các nhóm dân quân nhỏ hơn ở Iraq và Syria – đã có sức ảnh hưởng đáng kể khắp khu vực trong những năm gần đây.
Tuy nhiên, trục này đã suy yếu kể từ khi Hamas tấn công Israel vào ngày 7 tháng 10 năm 2023, gây ra cuộc chiến ở Gaza và mở rộng giao tranh khắp khu vực. Israel đã làm suy yếu đáng kể các lực lượng ủy nhiệm mạnh nhất của Iran là Hamas và Hezbollah. Sự suy yếu của Hezbollah đã góp phần vào sự sụp đổ của Tổng thống Bashar Assad ở Syria, đồng minh lâu năm và là “khách hàng” của Iran, vào tháng 12 năm ngoái.
Sau khi Iran phóng hai cuộc tấn công tên lửa vào Israel năm ngoái, Israel đã đáp trả bằng các cuộc tấn công của riêng mình, bao gồm một cuộc tấn công vào tháng 10 đã phá hủy các địa điểm tên lửa của Iran và làm suy yếu hệ thống phòng không của nước này.
Sự sụp đổ của mạng lưới ủy nhiệm Iran, cùng với sự dễ bị tổn thương mới của Iran, đã tạo cơ hội cho Israel ra đòn.
Vì sao Israel quyết định tấn công vào thời điểm này?
Ông Netanyahu cho rằng thời gian để tấn công Iran không còn nhiều, viện cớ rằng Iran đã có những bước đi gần đây để vũ khí hóa uranium làm giàu. “Nếu không bị ngăn chặn, Iran có thể sản xuất vũ khí hạt nhân trong một thời gian rất ngắn,” ông nói.
Đồng thời, tình trạng các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Mỹ và Iran đã tạo ra một khoảng trống. Các cuộc đàm phán này đang gặp khó khăn, nhưng vòng thứ sáu đã được lên kế hoạch diễn ra tại Oman vào Chủ nhật.
Một thỏa thuận tiềm năng có thể khiến Mỹ dỡ bỏ một số lệnh trừng phạt kinh tế nặng nề đối với Iran và gây khó khăn hơn nhiều cho Israel trong việc tấn công. Các quan chức Israel lo ngại các cuộc đàm phán là cách để Iran câu giờ trong khi bí mật thực hiện các bước tiến tới bom hạt nhân.
Vào thứ Năm, lần đầu tiên sau 20 năm, Hội đồng Thống đốc IAEA đã kiểm duyệt Iran vì không hợp tác với các thanh sát viên. Iran ngay lập tức tuyên bố sẽ thành lập địa điểm làm giàu thứ ba và thay thế một số máy ly tâm bằng loại tiên tiến hơn.
Đến lúc đó, Israel rõ ràng đã đưa ra quyết định của mình.
Tổng Thống Hoa Kỳ hiện tại Donald Trump cho biết ông đã yêu cầu Netanyahu không tấn công Iran trong khi các cuộc đàm phán đang diễn ra. Tuy nhiên, ông Trump có lịch sử ủng hộ Israel lâu dài, và dường như không có phản ứng tiêu cực đáng kể nào ngay lập tức từ phía ông đối với cuộc tấn công này.
Theo tin từ AP ngày 13/06/2025.
