Sau quyết định tấn công các mục tiêu hạt nhân quan trọng của Iran của Tổng Thống Hoa Kỳ hiện tại Donald Trump, có hai câu hỏi lớn được đặt ra: người dân Iran sẽ phản ứng thế nào, và liệu hành động này có giúp đẩy nhanh sự thay đổi chế độ tại đây hay không?
Theo chuyên gia thăm dò ý kiến và tư vấn chính trị Douglas E. Schoen, mặc dù câu trả lời chưa thể có ngay, kinh nghiệm lịch sử có thể cung cấp manh mối quan trọng. Ông Doug Schoen đã tham gia tư vấn cho Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ về tình hình Serbia hơn 24 năm trước, thời điểm cựu Tổng thống Slobodan Milosevic cầm quyền.
Vào thời điểm đó, nhiều người cho rằng các cuộc ném bom của NATO và cuộc chiến Kosovo năm 1999 đã củng cố sự ủng hộ dành cho Milosevic. Tuy nhiên, các cuộc thăm dò của ông Schoen cho thấy điều ngược lại: Milosevic rất yếu thế với tỷ lệ không ủng hộ lên tới 70%. Dữ liệu này đã giúp định hình chiến dịch lật đổ chế độ mà nhiều người nghĩ là vững chắc.
Chuyên gia Doug Schoen chỉ ra những điểm tương đồng đáng chú ý giữa sự sụp đổ của Milosevic và tình hình của chế độ Khamenei hiện nay ở Iran. Ở cả hai trường hợp, có ý kiến cho rằng các cuộc không kích từ bên ngoài sẽ làm tăng chủ nghĩa dân tộc ủng hộ chế độ, dù thực tế người dân rất bất mãn.
Tại Iran, sự tức giận lan rộng đối với chính phủ, đặc biệt là về tình trạng kinh tế yếu kém. Một cuộc thăm dò gần đây của Stasis, một công ty chuyên khảo sát tại Iran, cho thấy gần 8/10 người dân Iran (78%) tin rằng các chính sách của chính phủ là nguyên nhân gây ra khó khăn kinh tế. Hơn nữa, trong số 90 triệu dân, khoảng 60% dưới 30 tuổi, 77% thanh niên Iran tin rằng họ không thấy tương lai tươi sáng ở quê nhà, theo nguồn tin từ Fox News.
Tất cả những điều này cho thấy, giống như chế độ Milosevic, chính phủ Iran có vẻ ngoài được ủng hộ mạnh mẽ, nhưng bên trong lại cực kỳ yếu và dễ bị tổn thương.
Nhiều người khó tin rằng Israel, đặc biệt là Thủ tướng Benjamin Netanyahu, có thể mang lại sự thay đổi chế độ ở Iran. Tuy nhiên, xem xét kỹ hơn tình hình hiện tại và lịch sử Iran gần đây, điều này hoàn toàn có khả năng.
Kể từ năm 2009, Iran đã chứng kiến 10 phong trào phản đối trên toàn quốc, với hàng triệu người xuống đường chống lại chính phủ vì nhiều lý do khác nhau, từ gian lận bầu cử đến vụ cái chết của Mahsa Amini. Những cuộc biểu tình này cho thấy sự phản kháng rộng rãi và có thể được huy động mạnh mẽ dưới điều kiện phù hợp.
Trong khi ở Serbia, các phong trào cần được tổ chức, ở Iran, các điều kiện đó đã tồn tại trên quy mô lớn hơn nhiều. Bên cạnh tương lai mờ mịt của thanh niên, các luật lệ hà khắc của chế độ đối với gần 44 triệu phụ nữ đã biến họ thành công dân hạng hai, không còn gì để mất khi vùng lên.
Sự căm ghét chế độ sâu sắc được thể hiện qua các báo cáo về việc người Iran bày tỏ sự cảm ơn tới Thủ tướng Netanyahu. Một nguồn tin nội bộ Iran nói với tờ Jerusalem Post rằng cuộc xung đột này đã “tăng cường đáng kể và làm sống lại hy vọng mới” về thay đổi chế độ, và rằng “các cuộc trò chuyện quanh thủ đô Tehran tập trung vào những ngày cuối cùng của chế độ và việc họ tự rước họa vào thân”.
Cuộc tranh luận đã bắt đầu. Một bên, các nhà lãnh đạo như Netanyahu và các nhà bình luận như John Bolton, Seth Cropsey, cho rằng đây là thời điểm thuận lợi nhất để thay đổi chế độ ở Iran kể từ năm 1979. Họ lập luận rằng việc Israel phá hủy các biểu tượng sức mạnh quân sự và quyền lực của chế độ sẽ cho người dân Iran đủ can đảm để vùng lên.
Mặt khác, những người như Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cảnh báo rằng nỗ lực thay đổi chế độ sẽ dẫn đến hỗn loạn, và một số ý kiến cho rằng hành động của Israel có thể gây ra hiệu ứng “đoàn kết quanh lá cờ”, làm tăng chủ nghĩa dân tộc.
Chuyên gia Doug Schoen tin rằng phe của Netanyahu có lý lẽ thuyết phục hơn dựa trên kinh nghiệm của ông ở Serbia. Chính phủ Iran hiện yếu hơn bao giờ hết sau khi Israel phá hủy gần như toàn bộ chuỗi chỉ huy. Khác với Iraq và Libya, Iran có lực lượng đối lập có tổ chức tốt hơn và cảm giác đoàn kết dân tộc mạnh mẽ hơn.
Tuy nhiên, việc khuyến khích thay đổi chế độ cũng có rủi ro, và không có gì đảm bảo rằng chế độ tiếp theo sẽ là điều phương Tây mong muốn. Nó có thể là một chính phủ cực đoan hơn. Nhưng bỏ qua cơ hội này cũng là một sai lầm lớn. Lịch sử cho thấy, khi một dân tộc bị áp bức, tức giận với chính phủ của họ, lấy lại sự tự tin và được hỗ trợ (dù chỉ bằng không lực), kết quả không nhất thiết phải là hỗn loạn hay sự tồn tại của chính phủ hiện tại. Nó đã từng, và có thể một lần nữa, dẫn đến sự thay đổi chế độ thực sự.
Ở cả Iran và Serbia, đều có các cuộc ném bom và thiệt hại dân thường. Trong trường hợp của Serbia, kết quả cuối cùng là củng cố quyết tâm của người dân Serbia muốn thoát khỏi một nhà độc tài độc đoán là Milosevic. Trong trường hợp của Iran, nếu lịch sử lặp lại, nó sẽ làm suy yếu một chế độ vốn đã mong manh và hy vọng mở đường cho hàng triệu người Iran khao khát có được sự tự do và hòa bình hơn trong cuộc sống của họ, theo bài bình luận trên Fox News ngày 23/06/2025.
