Một phân tích của The New York Times đăng trên The Seattle Times cho thấy, hàng triệu sinh viên vừa tốt nghiệp đại học đang chuẩn bị bước vào một thị trường lao động đầy thách thức, nơi các ngành nghề ngày càng ít cần đến kỹ năng của họ. Tình hình này có vẻ như đang được thúc đẩy mạnh mẽ bởi sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI).
Các số liệu kinh tế ban đầu đã hé lộ vấn đề này. Tỷ lệ thất nghiệp của những người mới tốt nghiệp đại học đã tăng lên mức khá cao 5.8% trong những tháng gần đây. Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York cũng cảnh báo tình hình việc làm cho nhóm này đã “xấu đi rõ rệt”. Đặc biệt, công ty nghiên cứu thị trường lao động Oxford Economics nhận thấy tỷ lệ thất nghiệp cao tập trung ở các lĩnh vực kỹ thuật như tài chính và khoa học máy tính, nơi AI đã có những bước tiến vượt bậc.
Nhiều chuyên gia và lãnh đạo doanh nghiệp tin rằng những con số này chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Các công ty đang đẩy nhanh việc tự động hóa các công việc cấp độ đầu (entry-level work). Thậm chí, một số công ty còn khuyến khích quản lý áp dụng phương pháp “AI-first”, nghĩa là ưu tiên xem xét liệu một nhiệm vụ có thể được thực hiện bởi AI trước khi thuê người thật hay không.
Một giám đốc công nghệ chia sẻ rằng công ty ông đã ngừng tuyển các kỹ sư phần mềm dưới cấp L5 (thường yêu cầu 3-7 năm kinh nghiệm) vì các nhiệm vụ cơ bản hơn giờ đây đã có thể được thực hiện bởi các công cụ AI hỗ trợ lập trình. Một người khác kể rằng công ty khởi nghiệp của ông chỉ cần một chuyên gia dữ liệu để làm công việc mà trước đây cần tới 75 người.
Tất nhiên, những câu chuyện riêng lẻ này chưa dẫn đến tình trạng thất nghiệp hàng loạt. Hầu hết các nhà kinh tế cho rằng có nhiều yếu tố đằng sau việc tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới ra trường tăng cao, bao gồm việc các công ty công nghệ lớn cắt giảm tuyển dụng và sự bất ổn về các chính sách kinh tế của Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump.
Tuy nhiên, những người theo sát sự phát triển của AI đang bắt đầu bày tỏ lo ngại. Molly Kinder, chuyên gia tại Brookings Institution, người nghiên cứu tác động của AI đối với người lao động, cho biết bà thường xuyên nghe các nhà tuyển dụng nói rằng: “Những công cụ này quá tốt đến nỗi chúng tôi không cần các nhà phân tích marketing, phân tích tài chính hay trợ lý nghiên cứu nữa.”
Việc sử dụng AI để tự động hóa các công việc văn phòng đã là ước mơ của giới lãnh đạo trong nhiều năm. Trước đây, công nghệ chưa đủ khả năng thực hiện các nhiệm vụ phức tạp, nhưng điều này đang thay đổi, đặc biệt trong các lĩnh vực có tiêu chí thành công rõ ràng như kỹ thuật phần mềm. Công ty AI Anthropic cho biết mô hình mạnh nhất của họ, Claude Opus 4, có thể viết code “nhiều giờ liên tục”, một khả năng hấp dẫn với các công ty vốn phải trả lương sáu chữ số cho kỹ sư.
Các công ty AI đang bắt đầu với kỹ thuật phần mềm và các lĩnh vực kỹ thuật khác vì đây là nơi dễ áp dụng nhất và chi phí lao động cao nhất. Tuy nhiên, họ tin rằng kỹ thuật tương tự sẽ sớm được dùng để tự động hóa công việc trong hàng chục ngành nghề khác, từ tư vấn đến tài chính và marketing. Dario Amodei, CEO của Anthropic, thậm chí dự đoán AI có thể loại bỏ một nửa số việc làm văn phòng cấp độ đầu trong vòng năm năm tới.
Dù mốc thời gian này có thể sai lệch nếu các công ty bên ngoài lĩnh vực công nghệ áp dụng AI chậm hơn, hoặc nếu khó tự động hóa các công việc sáng tạo, vẫn có hai xu hướng đáng lo ngại.
Thứ nhất, trong cuộc đua tăng năng suất, một số công ty có thể chuyển sang dùng AI quá sớm khi các công cụ chưa đủ mạnh để xử lý toàn bộ công việc cấp độ đầu. Điều này có thể dẫn đến trải nghiệm không tốt cho khách hàng, như trường hợp của Klarna từng dùng chatbot AI thay thế nhân viên chăm sóc khách hàng nhưng sau đó phải thuê lại người thật.
Thứ hai, ngay cả khi các công việc cấp độ đầu không biến mất ngay lập tức, kỳ vọng rằng những công việc này sẽ tồn tại không lâu có thể khiến các công ty đầu tư ít hơn vào đào tạo, cố vấn và các chương trình hỗ trợ cho nhân viên mới. Điều này có thể khiến họ không đủ khả năng đảm nhận các vị trí cao hơn sau này.
Heather Doshay, phụ trách mảng nhân sự tại quỹ đầu tư SignalFire, nhận xét: “Trong môi trường mới này, nơi nhiều công việc có thể do AI tự động thực hiện, chẳng ai có đủ kiên nhẫn hay thời gian để ‘cầm tay chỉ việc’.”
Tuy nhiên, cũng có điểm sáng cho những người mới tốt nghiệp. Một số người trong số họ đang tận dụng kinh nghiệm với AI để vươn lên trước các đồng nghiệp lâu năm hơn. Một số khác thì hoàn toàn tránh xa con đường sự nghiệp truyền thống, chọn những hướng đi mạo hiểm hơn như thành lập công ty. Trevor Chow, 23 tuổi, mới tốt nghiệp Stanford, cho biết nhiều bạn bè anh đã cân nhắc tác động của AI khi tìm việc. Ít người theo đuổi các ngành công nghệ và tài chính truyền thống, thay vào đó, nhiều người chọn khởi nghiệp với suy nghĩ rằng nếu con người sắp mất lợi thế lao động vào tay các hệ thống AI mạnh mẽ, họ nên hành động nhanh chóng và làm điều gì đó thật lớn.
Theo tin từ The New York Times đăng trên The Seattle Times ngày 01/06/2025.
