Trong thập kỷ qua, cư dân thành phố Timbuktu ở Tây Phi đã liều mạng để vận chuyển hàng chục ngàn bản thảo vô giá ra khỏi thành phố khi các phần tử cực đoan liên hệ với Al-Qaeda tràn vào khu vực này của Mali. Đến nay, sau 13 năm, 28.000 bản thảo quý giá đã an toàn trở về Timbuktu vào tháng 8, sau yêu cầu từ các nhà lãnh đạo địa phương và xã hội dân sự.
Việc di dời các bản thảo, chứa đựng bằng chứng về quá khứ huy hoàng của người dân nơi đây, diễn ra trong một tháng với sự tham gia của nhân viên Viện Nghiên cứu Cao cấp Hồi giáo Ahmed Baba. Họ đã vận chuyển các kiện bản thảo bằng xe donkey vào ban đêm, qua sông bằng thuyền gỗ rồi lên xe buýt đến thủ đô Bamako, một hành trình dài 1.200 km.
Dù các bản thảo đã được đưa về, nhưng mối đe dọa từ Al-Qaeda vẫn hiện hữu. Lực lượng này đã tấn công Timbuktu vào tháng 6 vừa qua. Ngoài Viện Ahmed Baba thuộc sở hữu chính phủ, Timbuktu còn có các thư viện tư nhân lưu giữ ước tính 377.000 bản thảo, tất cả đều đã được đưa về thủ đô và vẫn đang được bảo quản tại đó.
Các bản thảo này chứa đựng những kiến thức quý giá về lịch sử, khoa học, thiên văn học và quản trị, bác bỏ quan niệm rằng lịch sử châu Phi chủ yếu được truyền miệng. Chúng ghi lại các giao dịch giữa các đế chế và bộ lạc Tây Phi hàng thế kỷ trước, thậm chí cả những tranh luận về đạo đức tôn giáo hay các quy định về hôn nhân.
Cuộc tấn công của Al-Qaeda vào năm 2012 đã gây chấn động, khi các chiến binh này phá hủy hơn 4.000 bản thảo, một số có niên đại từ thế kỷ 13, cũng như các lăng mộ và cổng thành lịch sử của Timbuktu.
Sự kiện này là lời cảnh tỉnh cho công tác bảo tồn di sản của Timbuktu. Trước đây, chỉ 20% bản thảo của viện được số hóa, nay gần như tất cả đã được số hóa và sao lưu trên các máy chủ ở nơi khác. Tuy nhiên, các thách thức vẫn còn, khi bản thảo vẫn được lưu trữ trong các thư viện xây bằng gạch bùn xuống cấp, dù đã được chuyển đến “nơi an toàn”. Các nhà lưu trữ và thủ thư đang tìm cách cân bằng giữa việc bảo vệ và giúp công chúng tiếp cận các di sản này.
Theo Associated Press, nỗ lực bảo tồn này không chỉ vì giá trị lịch sử mà còn mang lại lợi ích thiết thực, giúp các thế hệ sau như sinh viên Baylaly Mahamane nghiên cứu về y học cổ truyền, từ đó hỗ trợ các bác sĩ tại bệnh viện địa phương trong việc điều trị cho những bệnh nhân không có thuốc men.
