Sau trận hỏa hoạn lịch sử vào ngày 8 tháng 8 năm 2023 tàn phá Lahaina, Hawaii, cướp đi sinh mạng của hơn 100 người và phá hủy phần lớn trung tâm lịch sử của thị trấn, một nỗ lực thầm lặng nhưng đầy ý nghĩa đang diễn ra nhằm cứu vãn di sản văn hóa và lịch sử khỏi tro tàn. Theo tường trình của The New York Times, được Seattle Times đăng tải, các nhà lưu trữ, giám tuyển, bảo tồn viên và tình nguyện viên đang làm việc không mệt mỏi để xác định, làm sạch và lập danh mục các hiện vật bất ngờ sống sót qua ngọn lửa.
Tại Lahaina Jodo Mission, một ngôi chùa Phật giáo Nhật Bản gần như bị xóa sổ hoàn toàn, một nhóm tình nguyện viên đã tập hợp để phục hồi hàng trăm bình tro cốt bị rơi từ ngôi chùa ba tầng. Nhiều bình bị cháy đen, biến dạng, khiến việc nhận dạng tên người quá cố trở nên khó khăn. Tuy nhiên, với sự trợ giúp của công nghệ và nỗ lực cẩn trọng, nhiều gia đình đã có thể tìm lại được tro cốt người thân, mang lại sự an lòng sau thảm kịch.
Bên cạnh các hiện vật tôn giáo, các nhà khảo cổ và chuyên gia văn hóa bản địa Hawaii cũng đã phát hiện hàng ngàn hiện vật cổ xưa, bao gồm dụng cụ câu mực vỏ sò và chày giã khoai môn (poi pounders) – những vật phẩm mang giá trị tâm linh sâu sắc. Bà Tanya Lee-Greig, một nhà khảo cổ người Hawaii bản địa, nhấn mạnh rằng những hiện vật này không chỉ là đồ vật mà còn chứa đựng ký ức của nhiều thế hệ, đại diện cho những địa điểm linh thiêng (wahi pana) của người Kānaka Maoli.
Trận hỏa hoạn Lahaina cũng đã thúc đẩy sự thay đổi trong cách thức xử lý hậu quả thiên tai, với việc lần đầu tiên các giám sát viên văn hóa Hawaii được tuyển dụng để giám sát việc dọn dẹp, đảm bảo các di sản quan trọng như khu chôn cất hoặc cây cối có ý nghĩa lịch sử không bị xáo trộn. Đây là một sự chuyển mình quan trọng, phản ánh quan điểm của người bản địa Hawaii coi đất đai không phải là hàng hóa mà là một phần sống của gia đình.
Lahaina từng là kinh đô của Vương quốc Hawaii và có ý nghĩa lịch sử to lớn, nhưng đã bị thay đổi đáng kể bởi các ngành công nghiệp mía đường và dứa vào thế kỷ 19, dẫn đến việc chuyển hướng nguồn nước và phá hủy các vùng đất ngập nước linh thiêng. Nỗ lực phục hồi hiện vật và di sản này được coi là một cơ hội để tái định hình Lahaina, không chỉ là một điểm du lịch mà còn là một nơi chốn tôn vinh cội nguồn và văn hóa bản địa. Như ông Ke‘eaumoku Kapu, một lãnh đạo người Hawaii bản địa, chia sẻ, việc tìm thấy một vật nhỏ như đầu thằn lằn chạm khắc bằng đá trong đống đổ nát đã mang lại cho ông ý chí để tiếp tục sứ mệnh bảo tồn, nhắc nhở mọi người về bản sắc của mình trong những thời điểm khó khăn nhất.
Theo The New York Times, các tổ chức như Foundation for Advancement in Conservation và Smithsonian Institution’s Cultural Rescue Initiative đang hỗ trợ các nỗ lực bảo tồn này, chứng minh rằng nhiều di vật có thể được cứu vãn hơn người ta tưởng. Đây là một hành trình dài và phức tạp, nhưng là một cơ hội duy nhất để khôi phục lại lịch sử và tâm hồn của Lahaina.
