LONDON – Vài ngày trước, Tổng Thống Donald Trump dường như vẫn nuôi hy vọng về một giải pháp ngoại giao cho cuộc chiến giữa Israel và Iran, trì hoãn các cuộc tấn công ngay lập tức của Hoa Kỳ và nói rằng ông có thể chờ tới hai tuần để tạo cơ hội cho các cuộc đàm phán. Tuy nhiên, chưa đầy 48 giờ sau, máy bay ném bom của Mỹ đã thả những quả bom thông thường lớn nhất và có sức công phá mạnh nhất xuống hai cơ sở hạt nhân của Iran và bắn tên lửa vào cơ sở thứ ba. Điều này làm dấy lên những nghi ngờ mới về khả năng các nhà ngoại giao có thể khiến cả hai bên hạ vũ khí.
Tổng Thống Trump đã nhiều lần ám chỉ rằng ông muốn tránh hành động quân sự chống lại Iran, nhưng sẵn sàng thực hiện nếu cần thiết. Giữa tháng Tư, ông cho phép 60 ngày đàm phán trực tiếp, nhưng mọi thứ gần như đổ vỡ khi Israel tấn công Iran vào ngày 13 tháng Sáu. Ngay cả khi đó, Tổng Thống Trump vẫn không đe dọa tấn công, mà kêu gọi Iran đầu hàng bằng con đường ngoại giao.
Kết quả là một loạt diễn biến khiến giới quan sát ở Washington phải đặt câu hỏi liệu ông có thực sự muốn hành động hay không, một phần do chính những bình luận liên tục của Tổng Thống Trump về ý định của mình đối với Iran. Tuần trước, khi được hỏi về việc ra lệnh tấn công, ông nói với các phóng viên: “Tôi có thể làm điều đó. Tôi có thể không làm điều đó,” đồng thời nói thêm một cách đầy tự hào, “Không ai biết tôi sẽ làm gì.”
Vụ tấn công bất ngờ của Mỹ vào Chủ nhật, có mật danh “Midnight Hammer”, đã khiến người Iran và phần lớn thế giới phải vật lộn với những câu hỏi cơ bản: Liệu sự do dự công khai của tổng thống trong việc sử dụng vũ lực quân sự có thực sự là một màn kịch được thiết kế để ru ngủ Iran trong khi Lầu Năm Góc chuẩn bị cho cuộc tấn công? Và nếu vậy, điều đó có ý nghĩa gì đối với triển vọng của những nỗ lực trong tương lai để tìm một giải pháp đàm phán cho cuộc xung đột?
Burcu Ozcelik, một nhà nghiên cứu cấp cao về an ninh Trung Đông tại Viện Royal United Services, cho biết: “Có những lo ngại ở Trung Đông rằng Hoa Kỳ hiện đang đồng lõa trong việc phá hoại các nỗ lực ngoại giao và những nỗ lực này chưa bao giờ là chân thật ngay từ đầu.”
Ozcelik nói rằng “vẫn còn một số hy vọng rằng ngoại giao sẽ có hiệu quả” vì giới lãnh đạo Iran có thể kết luận rằng con đường duy nhất để tồn tại là tránh leo thang chiến tranh. Nhưng bà nói: “Đây lại là một minh chứng nữa, từ quan điểm cứng rắn của Iran, rằng không thể tin tưởng vào nước Mỹ.”
Theo các nhà lãnh đạo hàng đầu của Iran, đó rõ ràng là cách người Iran giải thích lời nói của tổng thống. Abbas Araghchi, ngoại trưởng Iran, người vừa gặp gỡ các nhà lãnh đạo châu Âu cách đây vài ngày về khả năng đạt được một thỏa thuận đàm phán để chấm dứt chiến sự, cho biết trong một cuộc họp báo hôm Chủ nhật rằng Tổng Thống Trump và Hoa Kỳ đã “phản bội Iran” và “lừa dối chính cử tri của mình” sau khi vận động tranh cử với lời hứa chấm dứt các cuộc chiến tranh vĩnh viễn của Mỹ.
Trong một bài đăng trên mạng xã hội, ông Araghchi nói rằng các cuộc tấn công của Mỹ “sẽ gây ra những hậu quả lâu dài” và “Iran bảo lưu mọi lựa chọn để bảo vệ chủ quyền, lợi ích và người dân của mình,” mặc dù cho đến nay, vẫn chưa có bằng chứng nào về hành động trả đũa của Iran chống lại người Mỹ.
Hiện vẫn chưa rõ những nhà đàm phán Iran đã trung thực đến mức nào về việc đạt được một thỏa thuận giải quyết những lo ngại về chương trình hạt nhân của nước này, vốn đã được Israel, Hoa Kỳ và nhiều quốc gia khác trên thế giới bày tỏ.
Các quan chức hàng đầu của Hoa Kỳ, bao gồm Phó Tổng Thống JD Vance và Pete Hegseth, bộ trưởng quốc phòng, hôm Chủ nhật khẳng định rằng tổng thống đã chân thành trong nỗ lực thúc đẩy một thỏa thuận đàm phán nhằm chấm dứt khả năng hạt nhân của Iran. Họ cáo buộc các nhà lãnh đạo Iran trì hoãn và, theo lời của Tổng Thống Trump, “lừa dối chúng ta” trong các cuộc đàm phán.
“Chúng tôi cảm thấy rất mạnh mẽ rằng người Iran đang cản trở chúng tôi,” Vance nói trên chương trình “Meet the Press” của đài NBC. “Họ đã không coi trọng điều này. Họ đã cố gắng kéo dài quá trình này càng lâu càng tốt để họ có thể xây dựng lại chương trình vũ khí hạt nhân của mình mà không bị Mỹ đe dọa hành động.”
Trong một cuộc họp báo tại Lầu Năm Góc, Hegseth cho biết tổng thống vẫn “hoàn toàn cam kết” với một tiến trình hòa bình với Iran. Nhưng ông nói rằng chính phủ Iran phải đồng ý từ bỏ hoàn toàn tham vọng hạt nhân của mình.
Hegseth nói về tổng thống: “Ông ấy muốn hòa bình. Cần phải có một thỏa thuận đàm phán ở đây. Cuối cùng, chúng tôi đã chứng minh rằng Iran không thể có khả năng hạt nhân.”
Trong những ngày dẫn đến các cuộc tấn công của Hoa Kỳ vào sáng Chủ nhật, một số đồng minh chính trị của tổng thống đã trích dẫn những lời chỉ trích lâu nay của ông về sự tham gia của Mỹ vào các cuộc chiến ở Afghanistan và Iraq như bằng chứng cho thấy ông muốn ủng hộ ngoại giao và đàm phán thay vì một cuộc xung đột quân sự mới.
Tuy nhiên, khi tuyên bố các cuộc tấn công, Tổng Thống Trump đã bác bỏ những người thúc giục ông không đưa Hoa Kỳ trực tiếp vào một cuộc chiến có thể leo thang trên toàn khu vực. Quyết định của ông cho thấy rằng triển vọng nối lại các cuộc thảo luận để chấm dứt chiến tranh thậm chí còn trở nên khó nắm bắt hơn.
Ở châu Âu, nhiều nhà lãnh đạo chính trị đã nhắc lại lời kêu gọi giảm leo thang và kêu gọi Iran nối lại đàm phán với Hoa Kỳ bất chấp các cuộc tấn công.
Thủ tướng Anh Keir Starmer nói rằng “chúng tôi kêu gọi Iran trở lại bàn đàm phán và đạt được một giải pháp ngoại giao để chấm dứt cuộc khủng hoảng này.” Nhà ngoại giao hàng đầu của Liên minh châu Âu cho biết các bộ trưởng ngoại giao của nhóm sẽ họp vào thứ Hai để thảo luận về tình hình.
Trong bài phát biểu trước quốc dân ngay sau khi công khai các cuộc tấn công trên trang mạng xã hội của mình, Tổng Thống Trump nói rằng Iran “bây giờ phải làm hòa” và ông không muốn gửi quân đội trở lại Iran để thực hiện thêm các cuộc tấn công, đồng thời nói thêm: “Hy vọng rằng chúng ta sẽ không còn cần đến sự phục vụ của họ trong vai trò này. Tôi hy vọng là như vậy.”
Nhưng tổng thống đã không đưa ra một đề xuất cụ thể nào cho các cuộc đàm phán mới. Thay vào đó, ông đe dọa leo thang các cuộc tấn công bên trong Iran nếu các nhà lãnh đạo nước này không đồng ý với các yêu cầu của Israel và Hoa Kỳ.
Jonathan Panikoff, giám đốc Sáng kiến An ninh Trung Đông Scowcroft của Hội đồng Đại Tây Dương, cho biết các cuộc tấn công của Tổng Thống Trump khó có thể thuyết phục các nhà lãnh đạo Iran chấp nhận đàm phán trong tương lai gần.
Ông nói trong một tuyên bố rằng bài phát biểu của tổng thống “rất có thể sẽ được chính quyền Iran coi là một mối đe dọa khác hơn là một sự mở đầu cho ngoại giao,” đồng thời nói thêm, “Iran khó có thể tin rằng họ có thể đơn giản đầu hàng Hoa Kỳ — vì những người theo đường lối cứng rắn trong chế độ Iran có thể coi một quyết định như vậy là không phù hợp.”
Panikoff nói rằng “nếu không có điều gì đó để có thể tuyên bố một lý do cho một phản ứng ít hơn, những người theo đường lối cứng rắn trong chế độ Iran cuối cùng có thể giành chiến thắng, điều này có thể dẫn đến một kết quả nguy hiểm hơn nhiều.”
Tại Thổ Nhĩ Kỳ, Araghchi đã nói với các phóng viên như vậy. Khi được hỏi liệu cánh cửa ngoại giao có còn mở hay không, ông nói: “Hiện tại thì không phải như vậy.”
Về phần mình, Tổng Thống Trump dường như đã kết luận rằng Iran chưa bao giờ nghiêm túc về một giải pháp đàm phán sau hơn hai tháng đàm phán ngoại giao thất bại nhằm thuyết phục nước này từ bỏ tham vọng hạt nhân. Tin từ tờ New York Times.
