Tại đảo Cyprus vốn chia rẽ sâu sắc về sắc tộc, ngay cả nơi an nghỉ của người đã khuất cũng không thoát khỏi hậu quả của chiến tranh. Các nghĩa trang của cộng đồng gốc Hy Lạp ở miền Bắc bị chiếm đóng bởi người gốc Thổ Nhĩ Kỳ đã trở nên hoang tàn với những thánh giá bằng đá cẩm thạch vỡ vụn và cỏ dại mọc um tùm. Ngược lại, ở miền Nam do chính phủ được quốc tế công nhận kiểm soát, các bia mộ Hồi giáo của người gốc Thổ Nhĩ Kỳ cũng bị phủ kín bởi cây cối rậm rạp. Kể từ cuộc xâm lược của Thổ Nhĩ Kỳ năm 1974, hàng trăm nghĩa trang trên đảo đã trở thành minh chứng cho sự chia cắt về địa lý và chính trị.
Tuy nhiên, ngay cả khi các cuộc đàm phán song phương nhằm chấm dứt sự chia rẽ có vẻ ảm đạm, người gốc Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ tại Cyprus đã cùng nhau hợp tác để hàn gắn sự nghi kỵ và thúc đẩy hòa bình, từng ngôi mộ một.
Một dự án phục hồi đang được tiến hành tại 15 nghĩa trang dân sự ở mỗi bên của Đường Xanh (Green Line) cắt ngang hòn đảo Địa Trung Hải này. Dự án với kinh phí khoảng 700.000 euro (tương đương 815.000 đô la Mỹ) cũng đang xem xét mở rộng ra nhiều nghĩa trang khác.
Ông Sotos Ktoris, một thành viên cộng đồng gốc Hy Lạp trong ủy ban giám sát công việc, cho biết: “Việc bảo trì và phục hồi các nghĩa trang là một trong những hành động mang tính biểu tượng và cấp bách về mặt đạo đức đối với một nơi đang nỗ lực vì sự hòa giải.”
Cuộc xâm lược của Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 1974, được châm ngòi bởi một cuộc đảo chính do những người ủng hộ thống nhất Cyprus với Hy Lạp hậu thuẫn, đã buộc khoảng 160.000 người gốc Hy Lạp phải di tản khỏi làng mạc của họ đến miền Nam. Khoảng 45.000 người gốc Thổ Nhĩ Kỳ đã di chuyển lên phía Bắc, nơi tuyên bố độc lập một thập kỷ sau đó. Cho đến ngày nay, chỉ có Thổ Nhĩ Kỳ công nhận chính quyền phía Bắc của Cyprus.
Trong số những người di tản có cả những người trông coi các địa điểm thờ tự và nghĩa trang, cả Công giáo Chính thống và Hồi giáo. Các nhà thờ ở miền Bắc đã bị phá hoại và cướp bóc, trong khi các nhà thờ Hồi giáo ở miền Nam bị bỏ hoang và xuống cấp.
Là một phần của các nỗ lực do Liên Hợp Quốc làm trung gian để đạt được một thỏa thuận hòa bình, cả hai phía đã tìm cách giải quyết những sai lầm trong quá khứ, bao gồm cả việc phục hồi các nhà thờ, nhà thờ Hồi giáo và các di tích khác bởi ủy ban. Đầu năm nay, Tổng thống gốc Hy Lạp Nikos Christodoulides và Lãnh đạo gốc Thổ Nhĩ Kỳ Ersin Tatar đã mở rộng công việc của ủy ban sang việc phục hồi nghĩa trang, với sự tài trợ của Liên minh Châu Âu cùng sự hỗ trợ và giúp đỡ của Liên Hợp Quốc. Công việc bắt đầu vào tháng Năm.
Theo tin từ Associated Press ngày 14 tháng 8 năm 2025, các công nhân gốc Hy Lạp đã sửa chữa bức tường đá 100 năm tuổi tại một nghĩa trang Hồi giáo ở Tochni. Nhiều người gốc Thổ Nhĩ Kỳ từ miền Bắc hiện đang đến thăm làng để kết nối lại với quá khứ, tìm lại nhà gia đình và tôn vinh tổ tiên của họ, theo bà Charoulla Efstratiou, lãnh đạo cộng đồng gốc Hy Lạp của Tochni. Bà Efstratiou nói: “Giống như chúng ta yêu cầu họ tôn trọng chúng ta, người đã khuất của chúng ta, tôn giáo của chúng ta và như vậy, tôi tin rằng chúng ta cũng nợ họ sự tôn trọng tương tự.”
Tại nghĩa trang Tochni, một vài bông hoa màu đỏ tươi đã nhú lên từ mảnh đất khô cằn trên mộ của một người đã mất cách đây 65 năm, được con cháu của ông trồng gần đây. Tại làng Palaikythro, được người Thổ Nhĩ Kỳ đổi tên thành Balikesir, những cây thánh giá bị vỡ tại nghĩa trang gốc Hy Lạp đã được dựng lại và đang chờ sửa chữa hoàn chỉnh.
Ông Recep Güler, một nhà thầu gốc Thổ Nhĩ Kỳ, cho biết việc phục hồi các bức tường và cổng bên ngoài không hề dễ dàng. Bà Mürüde Erzen, lãnh đạo cộng đồng gốc Thổ Nhĩ Kỳ của làng, chia sẻ nghĩa trang này là một phần của di sản văn hóa chung. Bà Erzen nói trong một đoạn phim được chia sẻ với AP: “Khi tôi nhìn thấy nơi này, tôi rất buồn, tự hỏi tại sao nó lại trở nên như vậy.” Bà Erzen đã quyết tâm làm điều gì đó khi trở thành lãnh đạo cộng đồng.
Bà Sotiroulla Mina Iniati, lãnh đạo cộng đồng gốc Hy Lạp của Palaikythro, cho biết chi phí sửa chữa hoàn chỉnh các cây thánh giá sẽ do các gia đình hoặc hội đồng cộng đồng chi trả. Người gốc Hy Lạp tiếp tục bầu lãnh đạo cộng đồng riêng của họ để khẳng định quyền đối với đất đai đã mất và bảo tồn ký ức của họ. Bà Iniati nói: “Đối với chúng tôi, đây là một nơi linh thiêng. Chúng tôi cảm thấy rằng bằng cách này, những linh hồn của những người đã khuất của chúng tôi, những người đã bị bỏ bê trong 51 năm, sẽ có thể yên nghỉ.”
Nỗ lực lớn cuối cùng cho một thỏa thuận hòa bình ở Cyprus đã sụp đổ vào năm 2017. Hiện tại, cộng đồng gốc Thổ Nhĩ Kỳ và Thổ Nhĩ Kỳ bác bỏ khuôn khổ tái thống nhất Cyprus thành một liên bang được Liên Hợp Quốc ủng hộ. Họ kiên quyết đòi một thỏa thuận hai nhà nước mà cộng đồng gốc Hy Lạp bác bỏ vì họ coi sự chia cắt này là sự đầu hàng của hòn đảo trước ảnh hưởng của Thổ Nhĩ Kỳ, với các thiết bị quân sự và quân đội của nước này đồn trú vĩnh viễn.
Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres đã gặp ông Christodoulides và ông Tatar hai lần trong năm nay và dự kiến sẽ gặp lại họ trong những tháng tới nhằm nỗ lực duy trì các cuộc đàm phán hòa bình.
