Người dân thành phố New York đang sử dụng hình thức bầu cử Xếp Hạng Ưu Tiên (Ranked Choice Voting – RCV) trong cuộc bầu cử sơ bộ thị trưởng của Đảng Dân Chủ diễn ra vào thứ Ba này. Hệ thống này có vẻ hơi phức tạp, ngay cả với những người đã từng sử dụng trước đây.
Mức độ hiểu biết của cử tri về RCV có thể ảnh hưởng đến kết quả cuộc đua, vốn có sự tham gia của nhiều nhân vật đáng chú ý như cựu Thống Đốc Andrew Cuomo, ứng viên cấp tiến Zohran Mamdani, cùng một số quan chức đương nhiệm và cựu quan chức khác, bao gồm Chủ Tịch Hội Đồng Thành Phố Adrienne Adams và Giám Sát Tài Chính Thành Phố Brad Lander.
Nguyên tắc cơ bản của RCV khá đơn giản: nền dân chủ hoạt động tốt hơn nếu cử tri không bị buộc phải chọn ‘được ăn cả, ngã về không’. Thay vì chỉ chọn một ứng viên duy nhất, cử tri có thể xếp hạng nhiều ứng viên theo thứ tự ưu tiên. Ngay cả khi ứng viên hàng đầu của họ không đủ phiếu để thắng, lựa chọn xếp hạng các ứng viên khác vẫn đóng vai trò trong việc xác định người chiến thắng.
Tuy nhiên, hệ thống này phức tạp hơn bầu cử truyền thống và khó dự đoán kết quả. Thời gian công bố kết quả cuối cùng cũng có thể kéo dài hơn.
Tại New York City, cử tri có thể xếp hạng tối đa năm ứng viên từ thứ nhất đến thứ năm trên lá phiếu.
Nếu có ứng viên nào đạt được hơn 50% số phiếu bầu chọn đầu tiên, người đó sẽ thắng cử ngay lập tức, giống như bầu cử thông thường.
Nếu không có ai đạt ngưỡng đó, quá trình tính phiếu RCV sẽ bắt đầu. Việc kiểm phiếu được thực hiện tự động theo từng vòng. Sau vòng đầu tiên, ứng viên có ít phiếu bầu chọn đầu tiên nhất (đứng cuối) sẽ bị loại. Máy tính sẽ xem xét các lá phiếu của những người đã chọn ứng viên đó ở vị trí số 1 và chuyển phiếu của họ cho ứng viên được xếp hạng thứ hai trên cùng lá phiếu đó. Quá trình này lặp lại. Khi nhiều ứng viên bị loại, các lựa chọn thứ ba, thứ tư và thậm chí thứ năm của cử tri cũng có thể được tính đến. Các vòng tiếp tục cho đến khi chỉ còn hai ứng viên. Người có nhiều phiếu hơn sẽ thắng.
Có mười một ứng viên trong cuộc bầu cử sơ bộ thị trưởng Đảng Dân Chủ lần này. Thị trưởng đương nhiệm Eric Adams không tham gia sơ bộ này vì ông ra tranh cử với tư cách độc lập.
Quá trình tính phiếu tự động diễn ra nhanh chóng, nhưng việc công bố kết quả cuối cùng lại chậm hơn. Kết quả sơ bộ dựa trên phiếu bầu chọn đầu tiên sẽ có vài giờ sau khi các điểm bỏ phiếu đóng cửa lúc 9 giờ tối thứ Ba. Tuy nhiên, việc tính phiếu RCV chỉ bắt đầu từ ngày 1 tháng 7 vì thành phố cần chờ nhận tất cả các lá phiếu gửi qua bưu điện.
Việc tính phiếu ngày 1 tháng 7 có thể cho thấy bức tranh rõ ràng về người thắng cuộc, nhưng kết quả đó chưa phải chính thức. Các vòng tính phiếu RCV tiếp theo sẽ được thực hiện khi có thêm phiếu vắng mặt (absentee ballots) đến, cho đến khi ban bầu cử chứng nhận kết quả vào ngày 15 tháng 7.
Đây là lần thứ hai New York City sử dụng RCV trong bầu cử sơ bộ thị trưởng. Lần đầu tiên vào năm 2021 đã xảy ra sự cố khi dữ liệu kiểm thử chưa được xóa khỏi chương trình tính toán, dẫn đến kết quả ban đầu bị sai lệch.
Ưu điểm của RCV là cử tri không cảm thấy ‘phí phiếu’ khi chọn ứng viên ít phổ biến làm lựa chọn đầu tiên. Nếu ứng viên đó bị loại, phiếu của họ vẫn đóng vai trò thông qua các lựa chọn xếp hạng sau. Một lợi ích khác là khó có ứng viên nào thắng cử mà không có sự ủng hộ rộng rãi. Trong bầu cử truyền thống, một ứng viên với quan điểm cực đoan vẫn có thể thắng trong cuộc đua đông người nếu họ được một nhóm nhỏ ủng hộ mạnh mẽ, dù bị đa số ghét bỏ. Điều này ít xảy ra với RCV vì ứng viên cần có sự ủng hộ ở vị trí thứ hai hoặc thứ ba từ nhiều cử tri.
Tuy nhiên, nhược điểm là hệ thống này khó hiểu, đòi hỏi cử tri phải tìm hiểu kỹ hơn và làm cho cuộc đua kém dự đoán hơn.
Tính minh bạch và lòng tin cũng là vấn đề tiềm ẩn. Trong bầu cử truyền thống, mọi người có thể theo dõi phiếu bầu từng khu vực và biết ai đang dẫn đầu. Với RCV, quá trình phân bổ lại phiếu do máy tính thực hiện, khiến việc các nhóm bên ngoài kiểm tra tính chính xác của phần mềm khó hơn.
Điều này gây khó khăn cho các hãng thông tấn như Associated Press trong việc phân tích kết quả và đưa tin về người chiến thắng trước khi kiểm phiếu hoàn tất. Có thể xảy ra trường hợp ứng viên dẫn đầu về phiếu bầu chọn đầu tiên vào đêm bầu cử lại thua vì có ít cử tri xếp họ ở vị trí thứ hai hoặc thứ ba. Điều này có thể khiến người dân nghi ngờ kết quả, theo tường thuật của Associated Press.
